Handige handreiking over energieopslag en netinpassing

Al langer is bekend dat de opslag van duurzaam opgewekte energie een cruciale rol zal spelen in het welslagen van de energietransitie. Toch zijn er nog steeds geen opleidingen of handboeken beschikbaar voor E-installateurs die zich richten op -thuisbatterijen en de aansluiting hiervan op pv-panelen. Isso heeft in opdracht van RVO een eerste stap gemaakt met de online publicatie van de ‘handreiking energieopslag en netinpassing’. DC-specialist Henry Lootens vertelt over de achtergrond en praktische inhoud.

De titel van de handreiking begint met energieopslag. Een effectieve oplossing om het overschot aan duurzaam opgewekte energie door pv-panelen tijdelijk te bewaren tot er vraag naar is. Deze opslag is van belang omdat enerzijds de salderingsregeling gaat vervallen en mensen graag hun ‘eigen’ stroom willen houden. Maar nog belangrijker is dat het steeds lastiger wordt om het overschot aan elektrische energie onbeperkt in het net te voeden. Netbeheerders lopen al langer tegen grenzen aan, wat ook steeds vaker leidt tot het afschakelen van pv-systemen.
Henry Lootens, DC-specialist: ‘Opslag alleen is echter niet de heilige graal. Eigenlijk zou je het moeten zien als laatste stap in het volledige proces van het ontwerpen, installeren en gebruiken van een pv-installatie. Een goed ontwerp richt zich op een optimale afstemming. Want juist de disbalans tussen vraag en aanbod is een van de belangrijkste oorzaken voor het ontstaan van overschotten. Dit hele proces waarbij pv-installaties zo efficiënt – en uiteraard veilig – in het elektriciteitsnet worden ingepast, noemen we netinpassing. Beide aspecten vormen de basis van de handreiking.’

Uitgangspunten handreiking

Met de afronding van het ‘Handboek zonne-energie’ – door Isso, HollandSolar, Techniek Nederland en RVO – lagen de plannen voor het schrijven van een handreiking ‘Energieopslag en netinpassing’ al klaar. Lootens: ‘Het is een eerste stap om E-installateurs bij te praten over deze beide thema’s. Je moet deze handreiking ook niet beschouwen als een ‘all-in’ document, maar vooral een goede basis om überhaupt een begin te maken met het informeren over zo’n belangrijk onderdeel in de energietransitie.’
Ook John van Vugt, vakspecialist bij Techniek Nederland, ziet de handreiking als een goede informatiebron voor installateurs om inzicht te krijgen in het optimaliseren van de energiestromen in een elektrische installatie. ‘Zeker met de huidige energiecrisis is er veel interesse in de markt naar zonnepanelen en opslagtoepassingen. Dan is het wel zaak dat je als installateur weet hebt van de materie. Techniek Nederland zal haar leden de komende periode dan ook verder informeren over energieopslag en energierendement.’
De handreiking zoals deze nu online via RVO en Isso beschikbaar is, behandelt pv-systemen met een vermogen tot 1 MWp gecombineerd met kleine (tot 20 kWh) tot middelgrote (20 - 500 kWh) energieopslagsystemen. Daarbij richt de handreiking zich op installateurs die opslag beschouwen als ‘sluitstuk’, zoals hiervoor beschreven. Installateurs die dus starten met het optimaal inpassen van de pv-installatie in het net en zich dáárna pas richten op het kiezen van de juiste vorm van energieopslag; uitgaande van de toepassing van het opslagsysteem. Tot slot beperkt de handreiking zich tot de elektrochemische opslag van elektrische energie in de bekende ‘thuisbatterij’.

Opbouw

De handreiking is duidelijk van opzet en begrijpelijk geschreven. Na een uitleg over het belang van netinpassing en de opslag van energie volgen in hoofdstuk 2 belangrijke ontwerpregels voor het ontwerpen van een pv-systeem. Volledig gericht op netinpassing en het maximaal op elkaar afstemmen van vraag en aanbod.
Lootens: ‘Hierbij kom je met een aantal ‘weetjes’ vaak al heel ver. Leg pv-panelen bijvoorbeeld niet op het zuiden, zodat er een piek in energieproductie ontstaat wanneer de eigenaar op kantoor zit. Leg ze juist oost-west. De totale energieproductie is dan waarschijnlijk lager, maar de energie is dan wel beschikbaar op de momenten dat hij nodig is. ‘En maak ook gebruik van energiemanagement: slimme regelingen die detecteren wanneer er veel energie wordt geproduceerd en op basis daarvan bijvoorbeeld een auto laden, de wasmachine aanzetten of een andere elektrische gebruiker inschakelen. Ook de gedragscomponent van mensen, en het sturen daarop, kan een onderscheidende rol spelen.’

Toepassing

Na een optimale netinpassing volgt de keuze voor het juiste energieopslagsysteem. Deze is sterk afhankelijk van het doel van de energieopslag. Een batterij is namelijk meer dan alleen een buffer om een overschot aan geproduceerde duurzame energie tijdelijk op te slaan. Binnen (kleinere) bedrijven kunnen batterijen ook een rol spelen in peakshaving. Dit betekent dat kortstondige piekbelastingen – bijvoorbeeld bij het opstarten van een machine – worden opgevangen met energie uit de batterij. In bepaalde gevallen is hiermee de oorspronkelijk aangebrachte netverzwaring niet meer nodig, kan het tarief voor deze zwaardere aansluiting worden verlaagd en ontstaat er weer ruimte in het net voor andere afnemers.
Lootens: ‘Daarnaast zijn energieopslagsystemen in te zetten als noodstroomvoorziening en worden ze steeds interessanter om de netbeheerder te ondersteunen in het behouden van zijn netstabiliteit. Je stelt dan als het ware jouw capaciteit beschikbaar. Tot slot zullen de ‘slimme jongens’ in staat zijn om met hun opslagsysteem te handelen op de energiemarkt; een soort aandelen, maar dan in stroom. Al deze toepassingen vragen om een verschillend energieopslagsysteem. Dit betekent dat je moet weten wat je je klant uiteindelijk belooft. Niet alle toepassingen kun je gelijktijdig maximaal invullen.’

Praktische tips

Hoofdstuk 5 is een bonte verzameling van tips en weetjes die de E-installateur helpen om een energieopslagsysteem op de juiste manier voor de juiste doeleinden toe te passen. Uit de vele opsommingen die in dit hoofdstuk worden gemaakt, blijkt dat er veel factoren een rol spelen bij het kiezen en installeren van een batterij. Kijk je naar de rol van een batterij voor peakshaving en UPS dan is het bijvoorbeeld belangrijk dat de batterij zeer snel kan reageren op veranderingen in de vraag. Deze zal immers zeer plotseling sterk stijgen door óf het inschakelen van een machine óf het wegvallen van de netspanning.
Batterijen onderscheiden zich tevens door de optimale plek in het systeem, de beschikbare aansluitingen en de vraag of ze überhaupt geschikt zijn voor koppeling met een pv-systeem. Verder kunnen sommige batterijomvormers wel op 3-fase en anderen weer niet en werken batterijsystemen volgens óf een laagspanningsprincipe (waarbij de stroom hoog is en de schakeling parallel) óf juist een hogere spanning waarbij de stroom lager blijft. Zo zijn er nog vele verschillen te noemen die van directe invloed zijn op zowel de mechanische, maar vooral op de elektrische montage.
Lootens: ‘De leveranciers zijn op de hoogte van de vele verschillen tussen de systemen en beseffen dat het noodzakelijk is om te werken aan standaardisatie. Dat is zeker een andere manier van denken, omdat je hiermee de mogelijkheid biedt om jouw batterij te koppelen aan componenten van concullega’s. Wil je echter dat de markt actief wordt op het vlak van energieopslagsystemen, dan is het toch belangrijk om ‘open’ te gaan. In alle gevallen zou ik installateurs overigens willen aanraden om niet zelf te gaan ‘hobby-en’. Koop altijd een kant-en-klaar systeem waarvan de specificaties goed bekend zijn. Niet alleen in het kader van betrouwbaarheid, maar zeker ook van veiligheid en uiteraard de garantie.’
De handreiking gaat ook ruim in op de veiligheidsaspecten die een rol spelen bij de installatie van batterijen. Zo worden aarding en vereffening, bliksembeveiliging en overspanningsbeveiliging uitgebreid besproken.
Het laatste hoofdstuk behandelt de oplevering van het systeem, de overdracht en het beheer en onderhoud. Lootens: ‘En vergeet de bijlagen niet. Naast een opsomming van de relevante normen op dit vlak en alternatieve manieren van opslag, is bijlage B bijvoorbeeld gericht op het leveren van diensten aan netbeheerders en C op de energiebeurs.’

Aan de slag

Lootens is blij dat de handreiking nu online beschikbaar is. ‘Ik hoop dat installateurs het zien als een mogelijkheid zich te verdiepen in de materie en zo een solide basis kunnen ontwikkelen voor de toekomst. Want inderdaad, de salderingsregeling geldt nog steeds, maar zal uiteindelijk zeker worden afgeschaft. Dit in combinatie met noodzakelijke veranderingen in de net-tariefstructuur, de hoge energieprijzen en de wil van steeds meer consumenten om over te stappen op duurzame energiesystemen, maakt dat installateurs zich moeten voorbereiden op een situatie waarin de vraag naar opslagsystemen plotseling sterk kan toenemen. Degenen die er op dat moment klaar voor zijn, profiteren het meest. De handreiking is ook bedoeld als stimulans richting de opleidingsinstituten om trainingen te ontwikkelen, zodat installateurs met kennis van zaken en veilig aan de slag kunnen.’

‘Tot slot: mis je zaken, denk je dat het op bepaalde punten anders moet ? Laat het weten, daar wordt het document alleen maar beter van.’

Meer informatie
- Bit.ly/EW-Isso-handreiking-energieopslag
- Bit.ly/EW-RVO-Netcapaciteit