In de huidige tijd waarin vakkundig elektrotechnisch personeel schaars is, installeren ook niet daarvoor opgeleide personen elektrotechnische installaties. Goedbedoeld doet men hierbij zijn werk, zoals bijvoorbeeld werkzaamheden in pv-installaties, warmtepompen, laadinrichtingen voor elektrische voertuigen, maar ook aanpassingen aan de elektrische installaties in woningen, de industrie en de utiliteit en tijdelijke installaties op een bouwplaats. Waar het tot voor enkele jaren geleden vanzelfsprekend was dat alleen medewerkers met een elektrotechnische vakopleiding dit werk deden, is deze vanzelfsprekendheid er nu niet meer.
Kun je dit soort werkzaamheden doen zonder elektrotechnische vakopleiding? Wellicht wel binnen bepaalde grenzen, op voorwaarde dat je dan specifiek daarvoor bent geïnstrueerd door een deskundige, je de regels van dat vak (van de specifieke elektrische installatie) beheerst, je weet hoe en welke gereedschappen je moet gebruiken, je de specificaties begrijpt van de onderdelen die je toepast en je de rest van de installatie kunt inschatten. Zo luidt een fundamenteel uitgangspunt van Nen 1010, bepaling 134: ‘De installatie moet worden aangelegd volgens goed vakmanschap, geleverd door vakkundig personeel, en met het gebruik van de juiste materialen’.
In een standaard Nen 1010-training zal de medewerker het nodige leren, maar wellicht niet hoe hij die specifieke installatie moet aanleggen volgens de norm. Daarvoor is de omvang en de complexiteit van Nen 1010 veel te groot. Een tip voor elke training: beperk het tot een specifiek te benoemen werkveld. En bepaal het doel vooraf: welke competenties wil je bereiken met de training en past de doelstelling bij het instapniveau van de deelnemer(s)?

Aansprakelijkheid

In de zakelijke overeenkomst tussen de installateur en de opdrachtgever wordt vaak vermeld: ‘De installatie wordt aangelegd volgens Nen 1010’. Ook vanuit het bouwbesluit wordt deze norm aangehaald als het minimale veiligheidsniveau om aan te voldoen bij installaties in en aan gebouwen en op terreinen. Op basis van een zakelijke overeenkomst is het dan ook verplicht om installaties zodanig aan te leggen dat ze hieraan voldoen.
Van niet-vakbekwame medewerkers kan niet worden verwacht dat ze weten wat er in de norm staat, maar belangrijker nog: wat de bepalingen in de norm in de praktijk betekenen voor de installatie die ze maken. Als dan ook de leidinggevenden de norm niet kennen, is het risico groot dat een installatie niet aan de eisen voldoet.
Als een installatie niet wordt gemaakt volgens het veiligheidsniveau zoals beschreven in Nen 1010 en de overeenkomst, dan kan hierop een zakelijk (juridisch) geschil volgen. Ernstiger wordt het als er schade ontstaat door brand of persoonlijk letsel en de installatie blijkt ondeugdelijk te zijn aangelegd. Helaas gebeurt dit in toenemende mate. Bijvoorbeeld ten gevolge van overbelasting van schakel- en verdeelinrichtingen die zomaar worden uitgebreid, MC-4 connectoren die ondeskundig worden aangesloten of het niet toepassen van (de juiste) beveiligingscomponenten.
Om (juridische) geschillen te voorkomen, moet een installatie voldoen aan de eisen. Een medewerker die deze eisen wel kent, zal de installatie volgens Nen 1010, Nen-EN-IEC 61439 (schakel- en verdeelinrichtingen) kunnen maken. Dit vergt competenties.

Wettelijke verplichtingen

In het Burgerlijk wetboek, artikel 7.658, staat beschreven: ‘Een werkgever is verplicht de werkplek, de materialen en hulpmiddelen zodanig te regelen en medewerkers te instrueren als redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat een medewerker schade lijdt’. De werkgever is aansprakelijk, tenzij hij kan aantonen dat hij aan zijn verplichtingen heeft voldaan. Arbobesluit, artikel 3.5: ‘Werkzaamheden waarbij sprake kan zijn van een elektriciteitsgevaar mogen alleen worden verricht door deskundige, voldoende onderrichte en daartoe bevoegde medewerkers’.
De wettelijke verplichting op een (periodieke) instructie is gericht op het voorkomen van gevaren bij het werken aan, met of nabij elektrische installaties en- arbeidsmiddelen. Binnen de branchevereniging is er een Arbocatalogus, goedgekeurd door de Nederlandse Arbeidsinspectie. Hierin staan onder andere specifieke eisen beschreven aan de elektrische arbeidsmiddelen die moeten worden toegepast bij bepaalde werkzaamheden, eisen aan de competenties van medewerkers en procedures om veilig te werken. Nen 3140 is de basis van deze Arbocatalogus.
Voor een werkgever is het dus wettelijk verplicht dat medewerkers aantoonbaar specifiek worden geïnstrueerd hoe zij gevaren moeten voorkomen bij het omgaan met elektrische installaties en -arbeidsmiddelen. Ook is het verplicht dat een werkgever medewerkers bevoegd maakt die (aantoonbaar) competent zijn en beschikken over de juiste, passende hulpmiddelen. Dit gebeurt voor uitvoerende medewerkers met de zogenaamde aanwijzing als Voldoende onderricht persoon (VOP) of Vakbekwaam persoon (VP). Op de aanwijzing moet helder zijn beschreven voor welke elektrotechnische installaties de medewerker competent en bevoegd is.

Eigen visie

‘De’ Nen 1010- en ‘de’ Nen 3140-training bestaan niet. Om medewerkers vakbekwaam te maken en te houden is competent gericht opleiden vereist. Temeer omdat het vakgebied elektrotechniek vele verschillende elektrische installaties omvat, elk met zijn specifieke kenmerken en normen. In een training behoren zowel de specifieke eisen aan de installatie(s), de toegepaste componenten en hoe hiermee veilig om te gaan, hoe te inspecteren en dergelijke, te worden behandeld. Het liefst met een praktijkcomponent.
Slechts sommige, theoretische aspecten zijn wellicht te leren in een online-training. Hybride trainingen vormen een combinatie van online-leren en praktijkleren. Praktische medewerkers leren het beste klassikaal, waarbij de training toegespitst wordt op hun werkveld met een hands-on factor.

Tekst: Anton Kerkhofs
Fotografie: Bart van Overbeeke