EW11 cover 600
Februari 2022

Haalt Amsterdam straks zijn warmte gewoon uit de gracht?

Opvallend werk

70 01

De kademuren herstellen en vervolgens de kademuur gebruiken als een interessante energieleverancier. Het zijn de spreekwoordelijke twee vliegen in één klap. Amsterdam onderzoekt of de warmte uit het grachtenwater in de zomer kan worden opgevangen en opgeslagen in de ondergrond om deze vervolgens in de winter te gebruiken.

Thermische energie uit oppervlaktewater (TEO)  is al in diverse studies aangemerkt als een kansrijk alternatief voor duurzame energiewinning. TEO maakt gebruik van warmte uit oppervlaktewater. Dat water wordt via een warmtenet naar woningen of gebouwen geleid. Daar kan het via een warmtewisselaar worden overgedragen voor direct gebruik of opslag in de bodem, in een WKO-systeem. Het afgekoelde water gaat weer terug naar het oppervlaktewater waaraan de warmte onttrokken is. Verder dan studies en enkele pilots is het er in Nederland nog niet van gekomen.
Maar Amsterdam gaat deze optie nu toch serieus bestuderen met het doel TEO grootschalig toe te passen in de binnenstad. Een innovatieve grachtenwand moet gaan functioneren als warmtewisselaar. AMS Institute, een wetenschappelijk instituut dat innovaties samen met het bedrijfsleven in de praktijk wil brengen, onderzoekt samen met de faculteit Bouwkunde van TU Delft, de kansen en mogelijkheden.
Het project richt zich op duurzame verwarmingsoplossingen voor de historische gebouwen. ‘Een echte locatie hebben we nog niet op het oog,’ vertelt programmaleider Paul  Voskuilen.’ We zitten nu in een fase dat we eigenlijk nog alleen aan het modelleren en berekenen zijn. We zouden dit jaar graag naar een testproject willen. Dan moeten we de verbinding maken met de best te gebruiken installatie of deze ontwikkelen met een praktijkpartner.’

200 kilometer

Amsterdam heeft 200 kilometer kademuur aangewezen die moet worden opgeknapt of vernieuwd.  Een deel van de historische kademuren van Amsterdam stortte vorig jaar in. Om de warmte uit het grachtenwater zomers op te slaan en die in de wintermaanden te gebruiken moet wel de complete gracht overhoop. Nu de kademuren door het instorten toch gerestaureerd moeten worden, is dit de kans de grachten klaar te maken voor een duurzame toekomst. Wanneer in de zomermaanden de temperatuur van het grachtenwater stijgt, kunnen de warmtewisselaars de warmte aan het water onttrekken. De thermische energie wordt vervolgens opgeslagen. In welke vorm dat moet gebeuren is een van de onderzoeksvragen. Voskuilen: ‘Je kunt aan opslag in de bodem denken, maar ook aan warmtebatterijen. In de wintermaanden distribueren de warmtepompen vervolgens de warmte weer naar de gebouwen. En het mooie is dat de lagere temperatuur van het water in de grachten ook nog eens een positieve uitwerking heeft op het onderwaterleven.’ AMS Institute schat dat bewoners ongeveer 60 procent van de tijd van de warmte uit de grachten gebruik kunnen maken. Aan de resterende energiebehoefte kan dan worden voldaan met behulp van andere oplossingen, zoals biogas en groene waterstof.

70 02

Energiedamwand

Een van de partijen die betrokken is bij het onderzoek is Gooimeer uit Almere. Dit bedrijf is licentiehouder van het gepatenteerde Energiedamwandsysteem, ontwikkeld door het Duitse SPS Energie. Bij dit systeem worden de stalen damwanden, voordat ze in de bodem verdwijnen, voorzien van collectoren. Door deze collectoren stroomt een energiedrager die de duurzame energie uit het (grond)water haalt, waarmee gebouwen met warmtepompen kunnen worden verwarmd of gekoeld. ‘De techniek werk perfect’, vertelt Patrick Stoelhorst van Gooimeer. Het bedrijf heeft deze damwanden onder andere bij het Swettehûs in Leeuwarden en een jachthaven in Enkhuizen geslagen. ‘Daarbij moet ik wel aantekenen dat we te maken hadden met een ideale situatie, omdat het hier nieuwbouw betrof. De Energiedamwanden werken uiteraard het beste bij goed geïsoleerde nieuwbouw. Dat zijn Amsterdamse grachtenpanden niet , dus op dat terrein zal nog het nodige moeten gebeuren. Dat is allemaal deel van het onderzoeksproject.’
Een voordeel van het energiekademuursysteem is dat er verschillende schaalmogelijkheden zijn. Op basis van de energievraag van de huizen langs de grachten en de ruimtebeperkingen kunnen verschillende systemen worden opgezet. Er kan worden gekozen voor individuele warmtepompen of een collectieve warmtepomp, al dan niet gecombineerd met warmte- en koudeopslag. Ook kan de warmtepomp ofwel in de huizenblokken worden geplaatst of in een technische ruimte. Die kan boven of onder het straatniveau worden opgenomen. Stoelhorst: ‘Het onderzoek richt zich op het definiëren van de ruimtelijke en technische vereisten van verschillende energiekademuursystemen. Op die manier hopen we een lijst van oplossingen op te stellen die gekoppeld kunnen worden aan de meest geschikte locatie in de stad.’

Tekst: Mari van Lieshout
Fotografie: Gooimeer