2. Scheertrafo.

Beveiliging

Alle stroomketens in een ruimte met een bad ofdouche moeten beveiligd zijn door:
• een Ι∆n ≤ 30 mA aardlekschakelaar,
• een beschermingstransformator (S-keten) voor een enkele stroomketen of
• het toepassen van een veilige extra lage spanning (SELV-keten).
Gangbaar is dat alle eindgroepen zijn beveiligd door een Ι∆n ≤ 30 mA-aardlekschakelaar.

S-keten

Een voorbeeld van een stroomketen met een beschermingstransformator is de zogenaamde scheertrafo. Bij een beschermingstrafo zoals de scheertrafo, wordt de primaire spoel (links in het schema) aangesloten op 230 V fase en nul (Up). In de transformator is deze spoel gescheiden/geïsoleerd van de secundaire spoel (rechts). Op de secundaire spoel staat ook 230 V (Us), maar deze 230 V is zwevend ten opzichte van aarde. Raakt een persoon een van beide aansluitdraden aan die zijn verbonden met de secundaire spoel en hij staat op de tegelvloer of raakt een met aarde verbonden object aan, dan gebeurt er niets gevaarlijks. Uiteraard is het aanraken van beide draden wel levensgevaarlijk.

4. Voeding voor SELV-keten 230 V – 24 VAC voor zone 1 (niet zone 0).

SELV-keten

Bij een SELV-keten wordt gebruik gemaakt van een veiligheidstransformator of een geschikte elektronische omvormer met gelijkwaardige specificaties. Ook hierbij moet de secundaire zijde zijn geïsoleerd van de primaire zijde en moet de uitgangsspanning een veilige waarde hebben. De maximale spanningswaarde die moet worden toegepast, is afhankelijk van de zone waarin het elektrisch materieel wordt geplaatst dat door de omvormer wordt gevoed. Let op: de maximale uitgangsspanning van de omvormer die mag worden toegepast om elektrisch materieel in een bepaalde zone in een ruimte met een bad of douche te voeden bedraagt:
• Zone 0: U ≤ 12 V_AC, 30 V_DC,
• Zone 1: U ≤ 25 V_AC, 60 V_DC,
• Overige ruimte: U ≤ 50 V_AC, 120 V_DC.

7. Bij een regendouche 120 cm vanaf het hart van de watertoevoer.

Zone-indeling

In een ruimte met een bad of douche worden de volgende zones onderscheiden:
• zone 0. Dit is het gebied in de badkuip en douchebak of tot 10 cm boven een betegelde douchevloer met een breedte van 120 cm, gemeten vanaf het hart van de plaats waar het water uit de douchekop of regendouche komt.
• Zone 1. Dit is het gebied:
- tot een hoogte van 225 cm recht boven zone 0 bij een tegelvloer in een moderne badkamer zonder badkuip of douchebak,
- tot een hoogte van 225 cm recht boven een badkuip of douchebak
- onder een badkuip of nis als deze ruimte bereikbaar (open) is.
• Zone 2. Dit is de ruimte 60 cm rondom zone 0 en 1 tot een hoogte van 225 cm in een traditionele badkamer met een badkuip of douchebak. Bij een douche met een betegelde vloer is er buiten zone 0 en 1 geen zone 2 benoemd.

Moderne bad- en doucheruimten

In elke zone worden eisen gesteld aan het elektrisch materiaal dat daarin wordt toegepast.
• Zone 0. In deze zone mogen alleen elektrische toestellen met een minimale bescherming IPx7 tegen vocht worden geïnstalleerd. Deze moeten vast zijn aangesloten, vast zijn opgesteld en geschikt zijn om in zone 0 te worden geïnstalleerd volgens de fabrikantgegevens.
IPx7 betekent ‘dompeldicht’: beschermd tegen waterindringing indien ondergedompeld (30 min op 1 m) en met een symbool (figuur 9) herkenbaar. Voorbeelden van dit materiaal zijn verlichtingsarmaturen in een bad, in of net boven (< 10 cm) de vloer (binnen 120 cm van de wateruitlaat). Dit elektrisch materieel moet worden gevoed door een SELV-keten met een maximale spanning van 12 V_AC of 30 V_DC. De voeding voor deze keten moet
buiten zone 0 en 1 zijn geïnstalleerd. Bijvoorbeeld boven een plafond, of in het gebied onder een badkuip mits dit niet bereikbaar is.

12. Ledverlichting onder en boven het bad in zone 1.

• Zone 1. In deze zone mogen alleen worden geïnstalleerd:
- elektrische toestellen ≥ IPX4 die vast zijn aangesloten, vast zijn opgesteld en geschikt zijn om in zone 1 te worden geïnstalleerd volgens de fabrikantgegevens,
- lasdozen en aansluitpunten voor het voeden van toestellen die in zone 0 en 1 mogen worden toegepast,
- toebehoren, zoals contactdozen, voor SELV-ketens met een maximale spanning van 25 V_AC of 60 V_DC. De voeding voor deze keten moet buiten zone 0 en 1 zijn geïnstalleerd.
IPx4 betekent ‘spatwaterdicht’; beschermd tegen spattend water uit elke richting en met een symbool (figuur 10) herkenbaar. Voorbeelden van elektrisch materiaal dat bijvoorbeeld in zone 1 kan worden geïnstalleerd zijn een sunshouwer, verlichtingsarmaturen, ventilator, tv-scherm enzovoort.
• Zone 2. In deze zone – 60 cm rondom een traditionele badkuip of douchebak – mogen alleen worden geïnstalleerd:
- aansluitpunten, lasdozen en toebehoren zoals bedieningsschakelaars, signaleringslampjes en displays voor het voeden van toestellen die in zone 0, 1en 2 mogen worden toegepast en dus worden gevoed door SELV-ketens,
- scheerwandcontactdozen volgens Nen-EN-IEC 61558-2-5.
• Buiten zone 2 (dus hoger dan 225 cm) en horizontaal buiten zone 1 (bij betegelde vloer) en zone 2 bij het toepassen van badkuip of douchebak, mogen 230 V wcd’s en ander elektrisch materiaal worden geplaatst en worden aangesloten; ervan uitgaande dat deze eindgroepen in de meterkast zijn beveiligd door een Ι∆n ≤ 30 mA aardlekschakelaar.

In documentatie van bijvoorbeeld bouwmarkten zie je soms ook een zone rondom een wastafel getekend. Dit is niet conform Nen 1010. Bij een wastafel is geen beperking in het toepassen van elektrisch materieel. 230 V lichtarmaturen en 230 V wcd’s mogen hier bijvoorbeeld worden geïnstalleerd, mits buiten zone 1 bij een moderne badkamer of buiten zone 2 (> 60 cm) bij een traditionele badkamer met badkuip of douchebak.

Zones volgens Nen

Opmerking 1: zie Nen 1010, bepaling 701, voor afbeeldingen van de zone-indelingen getekend voor de traditionele badruimten.
Opmerking 2: In oudere installaties gebouwd volgens Nen 1010-uitgave van voor 2007, was er ook een zone 3, dat zich uitstrekte tot 240 cm rondom zone 2.

Tekst en afbeeldingen: Anton Kerkhofs

Lees meer artikelen in het dossier Laagspanningsinstallaties