EW04 Omslag 600
September 2021

Moet die afvoer echt zo’n #$@W!-herrie maken!?

Oorzaken en oplossingen geluid sanitaire installaties

56 01

‘Een belangrijk deel van het geluid dat installaties in woningen veroorzaken, is afkomstig van sanitaire installaties in dezelfde woning en in naburige woningen.’ Met deze zin begint het rapport over geluidwering van sanitaire toestellen en installaties dat adviesbureau Peutz in 2009 schreef voor Techniek Nederland. Twaalf jaar na de publicatie is er weinig veranderd en zorgen sanitaire installaties nog steeds voor storende geluiden in woningen. Wat zijn hiervan de oorzaken en hoe zijn deze afvoergeluiden te minimaliseren?

Het geluid dat sanitaire installaties maken is een onderwerp dat de laatste vijftien jaar een steeds grotere rol is gaan spelen’, zegt Andy van Oijen, trainingsmanager bij Geberit. ‘In deze periode zijn de duurzaamheidseisen aan woningen steeds strenger geworden, waardoor de schil van het gebouw ook steeds dikker werd. Door de betere isolatie van woningen is de hinder door geluiden die afkomstig zijn van buiten de woning sterk afgenomen. Paradoxaal genoeg merken bewoners de installatiegeluiden die ín het huis worden geproduceerd daardoor juist sneller op.’ Jan Buijs, akoestisch adviseur bij onafhankelijk adviesbureau Peutz, vult aan: ‘In nieuwe appartementencomplexen is het achtergrondgeluidniveau vaak 20 decibel of lager, terwijl het maximaal toegestane installatiegeluidsniveau voor de aan- en afvoer van water 30 decibel is. En een installatiegeluidniveau dat een paar decibel hoger is dan het achtergrondgeluidniveau is voor bewoners al hoorbaar en kan als storend worden ervaren.’

‘Hoe zwaarder het materiaal, hoe minder geluid de sanitaire installatie maakt’

‘Som van vele factoren’

Buijs geeft aan dat er twee soorten afvoergeluid zijn: luchtgeluid en constructiegeluid. ‘Bij luchtgeluid geven installatieonderdelen - zoals de afvoerleidingen - de trillingen direct af aan de lucht, waarna deze trillingen in de vorm van geluidsgolven hoorbaar zijn. Constructiegeluid ontstaat als een installatie trillingen ‘doorgeeft’ aan constructies, zoals lichte wanden waaraan de sanitaire leidingen zijn bevestigd. Deze trillingen komen vervolgens via de constructie weer als geluidsgolven de ruimte binnen.’ Volgens Buijs is het afvoergeluid dat bewoners en gebouwgebruikers waarnemen de uitkomst van veel verschillende factoren, die elk hun eigen invloed hebben op het eindresultaat. ‘Het geluid dat sanitaire installaties veroorzaken, is onder andere afhankelijk van de positionering van de schachten, van welk materiaal de afvoerleidingen zijn gemaakt, het wel of niet toepassen van isolatiemateriaal en de keuze van het eventuele geluiddempende materiaal. Verder spelen ook de manier van beugelen, de keuze voor het type beugels en de diameter van de leidingen een rol. Het verslepen van afvoeren kan er voor zorgen dat horizontale afvoeren opeens geluid maken, dus daar moet je ook rekening mee houden. Daarnaast heeft ook de hoeveelheid water die door de leidingen loopt en de samenstelling van het water invloed op het aantal decibel dat van de installaties komt. Zo is water met fecaliën erin luidruchtiger wanneer het door de leidingen loopt dan het water dat door de gootsteen spoelt.’
Volgens Buijs en Van Oijen verschilt het geluidsniveau van sanitaire installaties ook sterk per type woning. ‘Met name in gestapelde woningen zijn afvoergeluiden vaak duidelijker hoorbaar’, vertelt Van Oijen. ‘Het geluid komt daar al snel van verschillende kanten, omdat elk appartement op hetzelfde verticale afvoersysteem is aangesloten. Daardoor is geluid van sanitaire installaties bij appartementencomplexen veel meer een item dan bij vrijstaande woningen. Zodra je de hoogte in gaat, ontstaat de kans op overlast.’

56 02De afvoerleiding Silent-db20 van Geberit met ­geluidsisolatie in de beugel.

Bouwkunde en materiaalkeuze

Buijs: ‘Met name de materiaalkeuze en bouwkundige beslissingen hebben een grote invloed op het geluid van de sanitaire installaties. Qua materiaal is er voor afvoerleidingen de keuze uit PVC, geluidgedempt PVC, PE, PE Silent-db20 en gietijzer. De vuistregel daarbij is: hoe zwaarder het materiaal’, hoe minder geluid de sanitaire installatie maakt. Het geluid van vallend of stromend water heeft een relatief hoge frequentie in vergelijking met veel andere geluiden. Het is daarom ook eenvoudiger te dempen of te isoleren met materialen die zwaarder zijn. Overigens worden gietijzeren leidingen in de praktijk zeer weinig toegepast. Dit komt waarschijnlijk vanwege de hogere kosten om buizen van dit materiaal met elkaar te verbinden.’
Buijs wijst er wel op dat bouwkundige keuzes in verhouding een grotere rol spelen bij de totstandkoming van afvoergeluiden dan de materiaalkeuze. ‘Het verschil tussen de toepassing van een PVC-leiding en de gietijzeren afvoerbuizen is ongeveer 6 decibel. Terwijl je het geluid al snel met 10 decibel omlaag haalt als je een halfschalige gipswand als schacht om een PVC-leiding monteert met minerale wol tussen de stijlen. Daarbij heeft ook de positionering van de afvoerleidingen veel invloed op de geluidsoverlast die wordt ervaren. Als leidingen langs verblijfruimtes zoals woonkamers, slaapkamers of vergaderruimtes lopen, ervaren mensen sneller geluidsoverlast dan wanneer de leidingen langs de wand bij het trappenhuis of de gang lopen.’

Decibellen

Volgens Jan Buijs, akoestisch adviseur bij onafhankelijk adviesbureau Peutz, zijn niet alle regels omtrent het geluid van installaties binnen even eenduidig. ‘In het Bouwbesluit staat bijvoorbeeld dat de akoestische gevolgen van bepaalde installaties, waaronder de sanitaire installaties, luchtinstallaties en de ventilatie, niet meer mogen zijn dan 30 decibel. Maar betekent dit dan dat al die installaties elk 30 decibel mogen produceren? Dat zou namelijk betekenen dat, als de installaties tegelijkertijd draaien, het totale installatiegeluid boven die 30 decibel uitkomt. Ik ben daarom van mening dat het maximale geluid van sanitaire voorzieningen lager moet liggen. Het is relatief eenvoudig om onder de 25 decibel te blijven zonder hoge investeringen, als je maar goed nadenkt over het ontwerp.’

56 03

Zwitserse precisie in Soundlabs

Om precies te kunnen meten welke invloed bepaalde keuzes voor het leidingmateriaal, de toepassing van verschillende isolatielagen en de loop van de buizen hebben, gebruiken fabrikanten van sanitaire installaties zogeheten soundlabs. Zo beschikt Geberit over een gecertificeerd geluidslaboratorium op het hoofdkantoor in Zwitserland. Hier doen Geberit en andere bedrijven onderzoek naar installatiegeluiden en hoe ze deze kunnen minimaliseren. Overigens hoeven Nederlandse fabrikanten, onderzoekers en installateurs niet per se de grens over om gebruik te maken van een soundlab. In Nieuwegein en Mook hebben Geberit en Peutz laboratoria waarin men via speciale meetopstellingen inzicht verkrijgt in de geluidsprestaties van verschillende installaties.

56 04Met de software van SoundSpotSim Plus is het mogelijk om in de ontwerpfase uit te rekenen hoeveel geluid een bepaalde afvoerinstallatie produceert.

Het nut van isolatie

Door isolatie van de afvoerbuizen is het mogelijk om afvoergeluid te verminderen. ‘Het is dan wel belangrijk dat het isolatiemateriaal een verende tussenlaag heeft met aan de buitenzijde een zogenoemde ‘hardmantel’, zegt Van Oijen. ‘Isolatie van de sanitaire leidingen van materiaal dat andere eigenschappen heeft, heeft soms zelfs een negatieve uitwerking op het geluid dat van de sanitaire installaties afkomt. Zo kan heel stijf materiaal bijvoorbeeld zorgen dat de trillingen juist eenvoudiger aan de lucht worden afgegeven.’ Uit een presentatie van Dyka, fabrikant van materialen voor sanitaire installaties, blijkt dat de verschillen tussen de diverse soorten leidingisolatie groot zijn. Zo is de gewogen geluidsreductie van de sanitaire leidingen voorzien van thermisch isolatieschuim met gesloten cellen -2 decibel. Dezelfde installatie met isolatie door 25 millimeter glaswol dat is geperst onder een druk lager dan 40 kg/m3 met daaromheen een hardmantel met een oppervlaktemassa van 4 kg/m2, levert een gewogen geluidsreductie op van 18 decibel. Van Oijen: ‘Het is gebruikelijk om de geluidsisolerende materialen direct tijdens de montage toe te passen. Uiteraard kun je ook later geluidsisolerend materiaal aanbrengen, maar dit is vaak veel arbeidsintensiever, omdat je maar beperkte ruimte hebt om de isolatie aan te brengen. De uitvoering dient dan wel helemaal perfect zijn, anders heeft het weinig nut. Het is ook mogelijk om isolerend materiaal toe te passen in de beugels, die nodig zijn om de leidingen te fixeren wanneer deze in een schacht worden geplaatst. De beugels zelf geven geluidstrillingen door, dus het is belangrijk om voor beugels te kiezen met een dempende werking. Zelf adviseren we altijd beugels met rubber inlage, waarbij het rubber als een demper werkt. Een andere manier om geluidsoverlast van afvoeren te beperken, is deze aan alle kanten te omringen door een laag beton van 3 tot 5 centimeter dik.’

Rol ontwerp cruciaal

‘De hoeveelheid geluid die sanitaire installaties produceren, is ook afhankelijk van hoe de leidingen lopen. Als er water door de leidingen loopt zorgt iedere richtingsverandering voor extra geluid’, legt Van Oijen uit. ‘Hoe beperkter de richtingsveranderingen, hoe minder overlast je hebt. Een bocht van 45 graden in de leidingen veroorzaakt minder geluid dan een bocht van 90 graden. Idealiter lopen de afvoerbuizen recht omlaag, maar dat is niet reëel. Om het geluid van de sanitaire installaties minimaal te houden, is het essentieel om al in de ontwerpfase goed na te denken over de plaatsing en de loop van de schacht, de afvoeren en de leidingen. In een lege schil van de constructie is het eerste wat je moet doen het inplannen van de riolering. Die installatie maakt niet alleen het meeste geluid, maar werkt ook alleen bij de gratie van zwaartekracht. Die moet dus goed zijn uitgedacht. Bim is een handig hulpmiddel om dit goed op orde te krijgen.’ Buijs vult aan: ‘Het is zelfs mogelijk om van tevoren uit te rekenen wat er qua geluid gebeurt bij bepaalde opstellingen. Isso heeft speciaal hiervoor de rekentool SoundSpotSim Plus ontwikkeld. Hier kun je data invoeren over het soort wanden en leidingmaterialen dat je gebruikt. Vervolgens berekent de software dan hoeveel geluid de installatie ongeveer produceert.’

Tekst: Leo Hoekstra
Fotografie: Peutz, Geberit, iStock