December 2017

Nationale Energiecommissaris wil haalbaarheid energietransitie bewijzen

Omdat mensen denken dat het niet kan, moet je weerstand overwinnen

Hoe we ooit nog wereldkampioen voetbal moeten worden weet Ruud Koornstra (53) niet. Maar dat we een grote kans maken om wereldkampioen Energietransitie te worden weet hij zeker. ‘In Nederland is zoveel kennis, ondernemerschap en vooral ook geld, dat we simpelweg die ambitie moeten hebben. Als Nationale Energiecommissaris vertegenwoordigt hij de groep koplopers die niet geloven in onmogelijkheden en hun kennis, ondernemerschap en geld inzetten om dit te bereiken. Zijn missie: een ‘perfecte storm’ creëren.

Ruud Koornstra, zakenman met sabbatical, blijkt tijdens het interview over te lopen van de boeiende anekdotes, one-liners en citaten. Zelfs na afloop als hij op de foto wordt gezet aan de Hofvijver in Den Haag, schudt hij nog een allerlaatste uit zijn mouw. Wijzend op het Torentje: 'Ik heb nog samen met Mark Rutte geschreven aan het pamflet Groen Rechts waarmee de VVD in 2008 een nieuwe koers wilde gaan varen. Toen hij in 2010 voor het eerst premier werd, belde ik aan bij het Torentje. ‘Als ik hier wil blijven zitten, moet ik niet meer naar jou luisteren', zei hij tegen me.’ Het is dezelfde Rutte die hij tijdens het interview prijst om zijn toespraak voor de Verenigde Naties (VN) in september, toen de premier duidelijk maakte dat de wereld op Nederland kan rekenen op het gebied van duurzaamheid. Nederland kan wereldkampioen duurzaamheid worden, zei Rutte, en daar werd ik blij van, want ik denk er precies zo over.’

‘Nederland kan wereldkampioen Energietransitie worden’

Wat zijn de belemmeringen?

Nou, het begint bij een veel te grote groep mensen die ‘vinden’ dat het onmogelijk is om in 2050 energieneutraal te zijn.

U kijkt er een beetje vies bij?

‘Ja, ik ben enorm allergisch voor mensen die ‘iets vinden’. Iets minder diplomatiek: 'er wordt te veel geouwehoerd'. Als spreker op een congres voor biologen raakte ik in gesprek over een mierenhoop. Als je daar van bovenaf naar kijkt denk je dat al die mieren bezig zijn, maar een bioloog vertelde me dat dat niet het geval was. De helft van de mieren doet helemaal niet mee aan het arbeidsproces. Maar in tegenstelling tot bij een groep mensen gaan ze ook niet in de weg lopen, waardoor al die mieren samen toch een slim systeem vormen.’

In de weg lopen?

‘Ja, zo zie ik dat. Het is niet zo erg als jij denkt dat iets onmogelijk is, maar ga alsjeblieft niet voor de voeten lopen van mensen die graag bewijzen dat het wél mogelijk is. Tot die groep behoor ik. Ik blijf erover nadenken en zoek bedrijven, burgers, ambtenaren, politici en organisaties op die er net als ik niet in berusten.

Is dat ook uw rol als Nationale energiecommissaris?

‘Ja, in Nederland is een grote groep mensen echt al volop bezig met de energietransitie; wetenschappers, ondernemers, brancheorganisaties, maar ook bezorgde burgers. Vernieuwers die ervan overtuigd zijn dat het gewoon kan en die elkaar op allerlei plekken ontmoeten. We zaten voor de laatste verkiezing en zij wilden hun stem laten horen. Dat leidde tot de oprichting van de Nationale Energiecommissie. Als uithangbord zochten zij een persoon die al die slimme mensen en goede ideeën bij elkaar kan brengen.

‘Mijn Tesla kan straks elfhonderd kilometer rijden op een fles poeder’

Dat deed ik altijd al als ondernemer en in mijn rol als nationale energiecommissaris voel ik me ook nu een regisseur die de 'perfecte storm' moet creëren. Ik ben de onafhankelijke verbindingsofficier, die wil praten met iedereen die goede ideeën heeft.’ ‘In die rol kwam ik ook om de tafel met Doekle Terpstra van Uneto-VNI. Hij vertelde dat zijn leden best schrikken als hij vertelt dat we vanaf nu dagelijks duizend woningen moeten verduurzamen om de bestaande woningvoorraad in 2030 energieneutraal te krijgen. Ik zei: dat is niet zo erg. Als de sceptische installateurs dan maar niet voor de voeten gaan lopen van de installateurs die jouw aansporing wél serieus nemen. De leden zouden blij moeten zijn met zo’n voorzitter.’

U vindt duizend woningen per dag verduurzamen realistisch?

‘Ja. In 1959 vonden we gas in Slochteren. Weet je hoe lang het maar duurde voor we nagenoeg allemaal een gaspijpje hadden? Tien jaar! Inclusief de hele infrastructuur. En tien jaar was ook zo’n beetje de periode een eeuw geleden dat we van honderd procent paard en wagen naar honderd procent auto’s gingen.’

Nog even zeuren: hoe gaat een installateur mij overhalen om 25 mille te investeren in mijn oude woning?

‘Laten we eens aannemen dat jij een energierekening hebt van 250 euro per maand. Die ga je vanaf nu overmaken op mijn rekening. De komende tien jaar. Dat betekent dat ik 30.000 euro van je ontvang de komende tien jaar. Maar binnen nu en drie maanden maken we van jouw huis een nul-op-de-meterwoning. En na tien jaar hoef je me niet meer te betalen en kun je daarna nog minstens twintig jaar profiteren van een energierekening van nul.'

Klinkt als appeltje-eitje?

‘Omdat mensen denken dat het niet kan, moet je weerstand overwinnen. Ik spreek uit ervaring. Tien jaar geleden stond ik met vier ledlampjes, die mijn bedrijf Lemnis Ligthing had ontwikkeld, op de stoep bij minister Cramer. 'Mooi Ruud, maar ik vertrouw dat lampje niet; Philips zegt dat het niet kan. Maar ik heb het in mijn handen mevrouw Cramer, zei ik. En precies hetzelfde had ik met de elektrische auto. De hele sector wist zeker dat het onmogelijk was, en toch reed ik in 2008 - een jaar voordat Elon Musk de Tesla Roadstar presenteerde - de eerste elektrische auto uit een schuurtje in Lochem. En nu trek jij weer in twijfel of we duizend woningen per dag kunnen verduurzamen. Hoezo? Ik ben het al aan het doen met onder andere Uneto-VNI-ondernemers. Want ook hiervoor geldt: je moet een 'perfecte storm' creëren. Samen met bouwers, isoleerders, en ook kredietverstrekkers. Want het speelveld verandert uiteraard wel. Je wordt als het ware kredietverstrekker. Dat moet je kunnen, willen én mogen. Ik denk dus dat er andere bedrijven ontstaan, die weleens kunnen voortkomen uit de installatiebranche, die de regiefunctie gaan pakken. Maar of je nou als ondernemer zelf kredietverstrekker wordt of niet, dit soort businessmodellen maken het mogelijk om morgen nog te beginnen. En dan is duizend woningen per dag ineens helemaal niet zo veel meer. Ik zit hier trouwens niet voor de installateurs, maar kan iemand mij uitleggen waarom een warmtepomp zevenduizend euro kost? Fabrikanten vergelijken dat ding altijd met een omgekeerde koelkast. De duurste koelkast die ik ooit heb gekocht was tweeduizend euro.’

Ruud Koornstra
wilde als tiener naar de toneelschool. Werd ook aangenomen, maar besloot op aanraden van zijn leraar Frans daarvan af te zien. Toen hij zijn vader vertelde dat hij besloot ondernemer te worden, adviseerde deze hem te gaan studeren. Nadat hij werd uitgeloot voor medicijnen en de studie psychologie 'veel te saai' bleek, ging hij naar de Pabo, die hij na de propedeuse weer verliet om televisieproducent (o.a. Villa Vilderhof en Wie is de Mol) te worden. Na de verkoop van het productiehuis stortte hij zich op duurzaamheid met zijn investeringsmaatschappij Tendris dat de ledlamp ontwikkelde (Lemnis Ligthing), groene stroom in de markt zette (Oxxio) en de eerste elektrische auto (New Motion) liet rijden.

Werkt dat trucje van krediet ook voor de miljoenen sociale huurwoningen? Mensen die daarin wonen hebben geen geld voor verduurzaming.

‘Daar heb je het weer. De eerste reflex is alweer dat het onmogelijk is. Ik ben voorzitter van Smart Climate Opportunities. Ex-minister Dijsselbloem van Financiën vroeg zijn partijgenoot Willem Vermeend wat de effecten van het Klimaatakkoord zijn voor de Nederlandse economie. Hij vroeg zich af hoe je Nederlands vernuft en ondernemerschap op het gebied van energietransitie kunt koppelen aan partijen die dat willen financieren. Dat leidde tot het opzetten van Smart Climate Opportunities (SCO), waarvoor twee grote pensioenuitvoerders (APG en PGM) en twee banken (de Volksbank en Rabobank) geld vrijmaken als we Nederlands vernuft en ondernemerschap samen kunnen brengen voor de grote klimaatdoelen. Met onze innovatiekracht en ondernemersgeest wordt werken aan verduurzaming een verdienmodel in plaats van een kostenpost. We bulken in Nederland van het geld dat op zoek is naar rendement. Daarmee gaat SCO tot 2025 2,3 miljoen woningen in de sociale sector energieproducerend maken. Dat kost gemiddeld 25 mille per woning. Corporaties zijn enthousiast, maar onverwacht voor mij bleek dat bewoners dat niet waren. En dat is cruciaal, want zeventig procent van de bewoners moet het willen, anders gaat de hele renovatie niet door. Ik ben dan heel praktisch en ben persoonlijk gaan uitzoeken hoe dat kan. Zelfs als de huur niet stijgt.’

U bent langs de deur gegaan?

‘Zoiets ja. Ik kreeg een lijstje met de ‘dwarse’ huurders. Daar ging ik naartoe. Een oude dame zei tegen me: ‘Jongen, vijf procent korting op mijn energierekening van honderd euro, moet ik daar mijn huis voor uit? Dat vind ik te veel gedoe.’ Het argument dat over tien jaar haar energierekening nul zou zijn, overtuigde haar allerminst. 'Dan woon ik hier niet meer, meneer Koornstra', zei ze. Mevrouw zag dat mijn oog viel op haar ouwe gribus keuken en zei: ‘Als de corporatie daar nou eens wat aan doet! Toen viel bij mij het kwartje. Ik stelde voor dat ze een nieuwe keuken zou krijgen als we de rest van het huis ook mochten aanpakken. Toen moest ik nog wel terug naar de ondernemers die zich hadden aangesloten bij de ambitie van SCO en zei dat in die 25 mille ook een nieuwe keuken moest zitten. Door moderne A++ apparaten verdienen we die keuken snel terug met een lagere energierekening. En we gaan ook gelijk van het gas af, want er komt inductie in. En om het laatste stukje weerstand weg te halen heb ik de bekende tv-kok Rudolph van Veen gevraagd filmpjes te maken hoe je kunt koken op inductie. Dan wordt het niet alleen haalbaar en betaalbaar, maar ook gewoon leuk.’

En dat werkt?

‘We zijn het nu bij een aantal corporaties aan het doen. Tien per corporatie. We gaan die mensen interviewen wat ze ervan vonden en we gaan de huizen uiteraard bemeteren. Als we dan precies weten hoe we het moeten doen, gaan we vanaf begin volgend jaar elke maand 500 woningen per corporatie aanpakken. En we gaan naar duizenden per maand volgend jaar.’

Dit zijn allemaal organisatorische oplossingen. Wat valt er de komende jaren te verwachten op het gebied van innovatie?

‘In Nederland is heel veel doorbraaktechnologie. De productie van waterstof gebeurt nu nog via elektrolyse. Dat is heel inefficiënt en de opslag is moeilijk en duur. Nu is er een Nederlandse uitvinding gefinancierd door ondernemers die de productie van waterstof 75% efficiënter maakt. En bovendien kunnen we het opslaan als poeder, dat weer gas wordt als we er water aan toevoegen. De TU/e kijkt er momenteel naar. Straks draait onze zware industrie daarop, zodat Tata Steel en DSM gewoon ‘schoon’ in Nederland kunnen blijven. En mijn Tesla kan straks elfhonderd kilometer rijden op een fles poeder. In mijn utopie kunnen we hiermee straks dus ook elektrisch vliegen.’

Nu gaat u heel ver?

‘In 1961 zei President Kennedy: ‘Ik stuur binnen tien jaar een ruimteschip naar de maan gemaakt van materiaal dat op dit moment nog niet is uitgevonden'. Dat is gelukt. En ik heb dat poeder gewoon al in mijn handen gehad. En Nederland is heel ver met de ontwikkeling van de fotonenchip, waarmee licht honderdduizend keer efficiënter wordt omgezet. Daarmee gaan we héél veel energie besparen. Met het fotonencentrum is Nederland koploper. Wist je dat Obama’s laatste zet was om 600 miljoen dollar vrij te maken om Nederland in te halen op dit gebied.’ Staande bij de Hofvijver, wijst Koornstra naar het flauwe zonnetje. ‘Dat is onze grootste kerncentrale. Vorige week was ik bij een Nederlandse fabrikant die negentig procent goedkopere zonnepanelen maakt dan op dit moment. Ik heb ze in mijn handen gehad. Negentig procent! Als je daar geen zonnig humeur van krijgt.’