April 2019
Potentie grootschalige zonthermie sterk onderschat
‘Installateurs vinden het een gave techniek’
Zonnepanelen hebben hun plek op de markt sterk veroverd.Maar deze duurzame energieopwekker heeft nog een minder bekende en ook minder toegepaste broer: de zonnecollector. Het verschil met panelen is dat collectoren de zonne-energie niet omzetten in elektriciteit, maar in warmte. De potentie van deze opwekker wordt sterk onderschat en kan - zeker in grootschalige systemen - voor een forse verduurzaming zorgen.
Zonthermie, de energievorm die zonnecollectoren oogsten, is bij het grote publiek een minder bekende vorm van duurzame energie dan zonnestroom. Dit komt vooral tot uiting in het beperkte aantal projecten waarin zonnecollectoren op grote schaal worden toegepast. Dat constateert ook Robbert van Diemen, die als commercieel directeur actief is bij HRsolar Projects. Het zusterbedrijf van collectorfabrikant HRsolar specialiseert zich in grote, zonthermische projecten; systemen met een collectoroppervlakte van 30 m2 of groter. ‘We leggen in Nederland zonnepanelenvelden en windmolenparken aan, maar de potentie van zonnecollectoren zien we nog vaak over het hoofd. Terwijl de efficiëntie per vierkante meter veel hoger is. Sterker nog: zonnewarmte geeft de hoogste energieopbrengst per m2 oppervlakte.’
Ondergeschoven kindje
Op de vraag hoe het komt dat de zonnecollector qua gebruik een relatief ondergeschoven kindje is ten opzichte van het pv-paneel, wijst Van Diemen naar de onbekendheid van zonthermie. ‘Om voor het voetlicht te komen als mogelijke duurzame oplossing, moeten potentiële gebruikers wel van het bestaan van zonnewarmte afweten. Dat begint onder andere bij de energieadviseurs, die energieoplossingen aandragen voor bedrijven en woningen. Wanneer je als collectorleverancier of -installateur via de energieadviseur de mogelijkheid hebt om aan tafel aan te schuiven, heb je een ingang. Het is dus belangrijk dat meerdere partijen de mogelijkheden van zonthermische oplossingen kennen.”
‘Zonnewarmte geeft de hoogste energieopbrengst per m2 oppervlakte.’
Bekendheid creëren
Van Diemen schat dat in zeventig procent van alle projecten waarbij men duurzame energieoplossingen zoekt, er te weinig kennis is over zonnewarmte. ‘Dat is niet alleen zo bij adviseurs, maar ook bij de overheid en ondernemers. Er is zoveel onbekendheid over deze techniek, terwijl de mogelijkheden enorm zijn. Als we zelf een project uitrekenen, denken we soms: ‘verdorie wat kun je veel geld verdienen met zo’n businesscase’. En als je het niet voor de duurzaamheid wil doen, doe het dan voor de besparing.’ Van Diemens collega Steven Triep vult aan dat de relatieve onbekendheid met de techniek ook zorgt voor terughoudendheid bij sommige installateurs. ‘Wanneer je zonnecollectoren vaker op grote schaal wil toepassen, is ontzorging van installerend Nederland ook belangrijk. Bepaalde partijen hebben toch een beetje angst om met een techniek te werken waar ze weinig vanaf weten. Terwijl we vaak zien dat als installateurs zo’n project opleveren, ze het wel een gave techniek vinden om mee te werken.’
Vooral in de glastuinbouw is de potentie van zonthermie enorm, zoals hier bij Tesselaar Fresia in Heerhugowaard
‘Meer concurrentie gewenst’
Triep vervolgt: ‘Ook banken die leningen verstrekken om dergelijke projecten te bekostigen, moeten met zonthermie bekend zijn. Wanneer een kredietverstrekker niet weet waar de lening voor is, is de kans dat hij deze honoreert minimaal. Van Diemen: ‘Het klinkt misschien gek uit onze monden, maar wat we eigenlijk nodig hebben is meer concurrentie op het gebied van zonthermie. Meer concurrentie betekent meer communicatie over wat we aanbieden. Dat leidt weer tot meer bekendheid en meer aanvragen voor projecten met grootschalige toepassing van zonnecollectoren.’
Grootste zonthermieproject Nederland
Een van de concurrenten die HRsolar Projects al wel heeft, is G2 Energy. Deze zonnecollectorenfabrikant plaatste bij Tesselaar Freesia Heerhugowaard het grootste zonthermische systeem van Nederland. Maar liefst 9.300 m2 aan zonnecollectoren gaan - als het project is afgerond - de verwarming van een kassencomplex verzorgen. De overtollige warmte die de collectoren in de zomer oogsten, slaat de teler op in de bodem zodat hij de warmte op een later moment met warmtepompen in de kas kan inzetten. ‘Die bodemopslag is echt nodig als je zonthermie in kassen wilt inzetten’, zegt Arjan de Bruin, directeur bij G2 Energy. ‘In de glastuinbouw moet de temperatuur in de kas het hele jaar door hetzelfde zijn. In de winter is dit een uitdaging; het is niet alleen kouder buiten, maar er is ook minder zon, waardoor de zonnecollectoren minder warmte opwekken. Met alleen de collectoren zelf red je het dan niet. Om die reden ontkom je niet aan een combinatie met een andere techniek, zoals warmteopslag in de bodem.’
‘We moeten van een productbenadering naar een conceptbenadering.’
Complementaire technieken
De Bruin ziet het niet als negatief dat bij zonthermie de combinatie met een vorm van warmteopslag noodzakelijk is: ‘Je kunt een piketpaal wel ver weg zetten, maar je kunt er ook eentje tussenplaatsen. Je hebt dan een richting vanwaar je vervolgens de volgende stap kunt zetten. Zo moet je dit ook zien, want feit blijft dat je met zonnewarmte al op de duurzame weg zit.’ Van Diemen vult aan: ‘Als het om energieoplossingen gaat, zie je dat partijen vooral zoeken naar autonome oplossingen, waarbij de keuze voor de ene, de andere uitsluit. Maar zonnewarmte is juist goed inzetbaar in combinatie met andere technieken. Warmte- en koudeopslag is zo’n voorbeeld van een techniek die uitstekend samengaat met zonthermie. We moeten af van de productbenadering en juist toe naar een conceptbenadering, waarbij je uitgaat van systemen die elkaar aanvullen.’
Ook in sectoren als de procesindustrie, veehouderij en glastuinbouw liggen grote kansen voor zonthermie, zoals hier bij bollenkweker Leenen in Voorhout.
Financiële stimulans
Investeren in nieuwe energiesystemen zoals zonnecollectoren kan een kostbare aangelegenheid zijn. Omdat zonthermie een duurzame energiebron is, kunnen ondernemers in het kader van de energietransitie gebruik maken van een of meerdere subsidies. Een belangrijke subsidie waar je aanspraak op kunt maken bij de aanschaf van zonnecollectoren is de Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+), die momenteel veel businesscases rond maakt’, vertelt De Bruin. ‘Het voordeel van deze subsidie is dat hij vijftien jaar doorloopt en de efficiëntie van een energiesysteem beloont. Na die eerste vijftien jaar kan een zonthermisch systeem met goed onderhoud vaak nog eens vijftien jaar mee. Bovendien kun je voor zonneboilers een subsidieaanvraag doen via de Investeringssubsidie duurzame energie (ISDE). De hoogte van de subsidie hangt af van het collectoroppervlak. Verder is het ook mogelijk om aanspraak te maken op de Energie-investeringsaftrek (EIA), waarbij je als ondernemer fiscale aftrek krijgt voor duurzame investeringen.’
Kansen
Zowel Van Diemen en Triep als De Bruin zien mogelijkheden om grootschalige zonthermische systemen in te passen in verduurzamingstrajecten. ‘De glastuinbouw is een hele belangrijke sector als je kijkt naar kansen om meer projecten te realiseren die op grote schaal gebruikmaken van zonnewarmte’, meent Triep. ‘Maar ook in de veehouderij liggen grote kansen voor deze techniek. Gedurende een bepaalde periode drinken grote aantallen kalveren dagelijks 8 liter opgewarmd water. Als je dit water opwarmt met zonthermische systemen in plaats van met een gasgestookte ketel, verdien je de investering in de collectoren al in circa 4,5 jaar terug.’ Van Diemen: ‘In principe kunnen alle bedrijven die procesmatig warmte nodig hebben, profiteren van de voordelen van zonthermie. Naast de agrarische sector komen bijvoorbeeld ook de recreatiesector en de industrie in beeld als mogelijke klanten bij wie je zonthermische systemen kunt aanbieden. Ook zorgcomplexen lenen zich goed voor grootschalige toepassing van zonnewarmte.’ De Bruin noemt ook bedrijven die veel warm tapwater gebruiken als een voor de hand liggende opdrachtgever voor projecten met grootschalige zonthermie. ‘Wasserettes en autowasserettes kunnen met zonnewarmte al snel 50 tot 60 procent aan fossiele brandstof besparen, of dat nu olie, gas of iets anders is.’
Techniek met potentie
Adviesbureau Berenschot bracht in kaart welke rol de verschillende duurzame energieopwekkingsmethodes kunnen hebben in de energietransitie. Uit dit onderzoek blijkt dat zonnewarmte de meeste energie per vierkante meter levert. Omdat je de gewonnen warmte in de bodem kunt opslaan, is zonnewarmte ook flexibel inzetbaar en goed toe te passen in woningen en voor warmtenetten.
Verlaging elektriciteitspieken
Bij het gebruik van warmtenetten kan zonthermie een uitkomst zijn om levering van warmte door geothermie en restwarmte aan te vullen, als die bronnen niet toereikend zijn. Ook kunnen zonnecollectoren een rol vervullen bij het energetisch in balans brengen van een WKO-systeem. Verder kan thermische energie bijdragen aan de verlaging van het aantal pieken in het elektriciteitsnet, omdat de elektriciteitsvraag voor warmteopwekking via een warmtepomp sterk vermindert.
Grotere CO2-besparing
De combinatie van zonnewarmte met andere duurzame bronnen resulteert ook in een grotere CO2-besparing dan wanneer je alternatieve duurzame bronnen inzet zonder de combinatie met zonthermie. De jaarlijkse kosten van een grootschalig zonthermiesysteem (afschrijvings-, financierings- en energiekosten) liggen lager dan die van andere duurzame systemen met een vergelijkbaar opwekvermogen.
Tekst: Leo Hoekstra
Fotografie: Industrie