Februari 2020
Spraakmakende samenkomst Samenstellingen
Atex-event toont risico's bij installateren
Op het uitverkochte Atex-event, georganiseerd door IAB Ingenieurs, stond in november het thema Samenstellingen centraal. Een onderwerp dat de aandacht van installateurs verdient, aangezien zij veelvuldig te maken hebben met combinaties van (Ex-)apparaten die met elkaar worden verbonden. Om een veilige samenstelling op te leveren, is kennis van de materie en de bijbehorende certificeringen van belang.
Atex is een Europese richtlijn (wettelijk verplicht dus) die betrekking heeft op explosieveiligheid. Hoewel de richtlijn al zeer geruime tijd van kracht is, gebeuren er nog steeds relatief veel ongevallen op dit gebied. Om die reden is ingenieur Andries Brakke, eigenaar van IAB Ingenieurs, vier jaar geleden gestart met het organiseren van het Atex-event: een middag en avond waar experts praktijkgerichte informatie delen met de deelnemers over een bepaald Atex-gerelateerd thema. Deze keer was dat ‘Atex en het samenstellen van equipment’.
Samenstellingen
Voor een explosie zijn drie elementen nodig: een explosieve of brandbare stof (1) die in de juiste verhouding is gemengd met zuurstof (2) en een hoeveelheid energie die groot genoeg is om dit explosieve mengsel tot ontbranding te brengen (3). Aan de gebruikte stoffen en zuurstof verandert een installatiebouwer niet zoveel. Het venijn zit in de ontstekingsbron, die mogelijk wordt geïntroduceerd door het elektrisch en/of mechanisch verbinden van componenten tot een samenstelling. Bijvoorbeeld omdat hierbij de kans bestaat op vorming van hete oppervlakken, vonken of statische elektriciteit.
‘De kern van de boodschap is dan ook dat het samenbouwen van verschillende Atex-gecertificeerde componenten, níet automatisch leidt tot een explosieveilig samenstel. Ook voor het samenstellen van bijvoorbeeld besturingskasten is het dus belangrijk om precies te weten waar je mee bezig bent. Je bent als kasten-bouwer immers fabrikant en hiermee verantwoordelijk voor testen en keuren van het apparaat conform de eisen van de wet- en regelgeving,’ benadrukte Atex-specialist Michiel Bakker tijdens het event. ‘Je moet bijvoorbeeld weten voor welke zone je certificeert, welke normen en richtlijnen in dat specifieke geval gelden én hoe je het certificeringsproces doorloopt. Sleutel ook nooit aan zo’n kast wanneer je die kennis niet hebt. Een verkeerd aanhaalmoment, een foutieve wartel of veiligheidskringen die niet kloppen, geven aanleiding voor een ongeldig certificaat, waardoor je als installateur mogelijk verantwoordelijk bent voor een ongeval.’
Het avondprogramma van het Atex-event bestaat traditioneel uit spectaculaire experimenten met een serieuze ondertoon.
Arbeidsmiddelen
In de presentatie van Arjan Bakker van IAB Ingenieurs stond het keuren van arbeidsmiddelen centraal. ‘Specifiek voor installateurs geldt dat zij vaak wel op de hoogte zijn van de verplichte keuringen conform Nen 3140, maar níet van een mogelijke Atex-keuring’, geeft hij aan. ‘Wanneer je met deze middelen echter in een explosiegevaarlijke omgeving werkt, is het wel degelijk van belang dat béide inspecties afzonderlijk van elkaar worden uitgevoerd. Dit geldt voor mobiele arbeidsmiddelen die zowel installateur als klant gebruiken, maar ook voor (semi-)vaste arbeidsmiddelen, waarvan de veiligheid afhankelijk is van de wijze van installeren.’ Algemeen geldt dat mobiele arbeidsmiddelen worden gekeurd voorafgaand aan het eerste gebruik en vervolgens jaarlijks (of soms vaker). Een valkuil hierbij is de aanname dat een werkend arbeidsmiddel per definitie veilig is. Dit is niet het geval. Regelmatige inspecties moeten aantonen of deze veiligheid nog gegarandeerd is. Daarbij gaat het zowel om visuele inspecties – die feitelijk voorafgaand aan elk gebruik moeten plaatsvinden – als het uitvoeren van metingen, bijvoorbeeld aan de weerstand van de beschermingsleiding en de isolatieweerstand. Bakker: ‘En vergeet ook de mechanische aspecten niet. Denk daarbij aan eventuele warmteontwikkeling, waarin voldoende energie besloten ligt om een explosief mengsel te laten ontbranden, zoals boren, solderen of lassen of mogelijke vonkvorming als het arbeidsmiddel ergens tegenaan stoot.’
Installateurs zijn vaak wel op de hoogte van keuringen conform Nen 3140, maar níet van een Atex-keuring’
De praktijk
Omdat het Atex-event expliciet is gericht op de praktijk, werd een flink aantal voorbeelden gegeven van mogelijke risico’s die worden geïntroduceerd door producten die dagelijks door monteurs worden gebruikt. Daarbij werd steeds de vraag gesteld: gevaarlijk of niet gevaarlijk? Andries Brakke: ‘Een gecertificeerde zaklamp is in beginsel veilig. Maar wanneer je de zaklamp openschroeft om de batterijen te wisselen, is het vervolgens belangrijk om een inschatting te maken van de afdichting, wanneer je de zaklamp weer sluit. Ook is het noodzakelijk nauwkeurig vast te stellen dat de door de fabrikant voorgeschreven batterijen zijn gebruikt, zowel merk als type. Dat gebeurt meestal niet. En wat te denken van een standaard ventilator die je op warme dagen graag even aansluit om het werk aangenaam te houden? Of je smartphone? Mogen en kunnen deze veilig worden gebruikt in Ex-omgevingen? Allemaal zaken die je óók moet controleren.’ Illustrerend was het voorbeeld van een steekwagen, waarvan de stalen plaat werd vervangen door een kunststof variant. Door een ander materiaal toe te passen, was het probleem van vonkvorming geëlimineerd. Helaas bleek het kunststof bij wrijving over de grond een dermate grote hoeveelheid statische energie te produceren, dat het alternatief volledig onbruikbaar bleek. Brakke: ‘Wie er zeker van wil zijn dat hij zichzelf, zijn klant en diens omgeving niet onnodig in gevaar brengt als het gaat om explosiegevaarlijke omgevingen, zorgt ervoor dat hij voldoende kennis heeft. Er is veel vakliteratuur beschikbaar en er zijn in voldoende opleidingsmogelijkheden. En vergeet één ding niet: Atex is een dynamisch thema! Het bijhouden van kennis is noodzakelijk om veilig te blíjven opereren.’
Meer informatie: www.atexevent.nl
Tekst: Marjolein de Wit - Blok
Fotografie: Industrie