Juli/Augustus 2021

‘Sprinklerinstallaties zijn echt een vak apart’

Tegenwoordig is er veel aandacht voor ‘gezonde’ gebouwen. Minstens zo belangrijk is de brandveiligheid. Een effectieve manier om beginnende branden te beheersen -is de aanleg van een in het gebouw geïntegreerde blusinstallatie. Aqua+ Sprinkler-systemen is een specialist in deze niche van de installatiebranche.

In maart ontving Aqua+ het predicaat Koninklijk. Het familiebedrijf werd opgericht in 1895 door Bernard Walhof en telt inmiddels 240 medewerkers, verdeeld over vijf vestigingen. Met sprinklers werd gestart in 1977 en het bedrijf is inmiddels marktleider van sprinklersystemen en andere brandbeveiligingsinstallaties. Directeur Bas-Jan Walhof vertelt wat er allemaal bij het ontwerpen, installeren en onderhouden komt kijken.

Natte en droge installaties

Walhof legt uit dat er verschillende soorten sprinklers zijn voor de diverse toepassingen van deze installaties. ‘In grote lijnen zijn er vier ‘variaties’, zegt Walhof. ‘De meest eenvoudige vorm is de ‘natte installatie’: een collectie sproeikoppen die over een ruimte zijn verdeeld en zijn aangesloten op een waterleidingnetwerk. De sproeikoppen bevatten een zogenoemd aanspreekelement of smeltzekering om het water tegen te houden. Dit element knapt bij een bepaalde temperatuur, vaak is dat 68 graden Celsius. Zodra de smeltzekering is geknapt, begint de sprinkler te blussen. Als het water uit de sproeikop vloeit, loopt het water dat in de leidingen zit richting de openstaande sproeikop en valt de druk in de leidingen weg. Hierdoor loopt het water uit de reservewatervoorziening richting het leidingnetwerk van de sprinklerinstallatie. Vaak is de instroom van het reservewater ook gekoppeld aan de activatie van het brandalarm. Naast de natte installaties zijn er ook de droge installaties. Bij deze installaties zijn de sproeikop en het bovengelegen leidingnetwerk gevuld met perslucht die het water van de reservebron uit de leidingen houdt. Het voordeel van droge installaties is dat deze ook werken in situaties met vorstgevaar; zoals koelcellen. Zodra het aanspreekelement van de sproeikop springt, valt de luchtdruk weg en stroomt het water vanuit de watervoorziening door de leidingen naar de sproeikop.’

‘In het Bouwbesluit is niet veel geregeld over sprinklerinstallaties’

Bijzondere varianten

‘De andere twee varianten van sprinklerinstallaties zijn speciale uitvoeringen van de droge installatie die in bijzondere situaties worden toegepast’, vervolgt Walhof. ‘De deluge-installatie werkt met sproeikoppen zonder aanspreekelement. Het systeem is gekoppeld met een brandmeldsysteem dat bij activatie automatisch de vergrendeling van het bluswater naar het leidingnetwerk haalt. Vervolgens gaat het water de leidingen in richting de sproeikoppen, die allemaal starten met blussen. Deze sprinklerinstallatie is zeer geschikt voor ruimtes waarin een brand zich snel kan verspreiden als deze niet in de kiem wordt gesmoord. Denk bijvoorbeeld aan vliegtuighangars of bij de opslag van licht ontvlambare en explosieve stoffen. Tot slot is er ook nog de pre-action sprinklerinstallatie. Deze is vergelijkbaar met het deluge-systeem, maar heeft wél aanspreekelementen. Bij dit systeem is dus sprake van een twee-stappen activering: het brandmeldsysteem zorgt bij het aanslaan dat de leidingen worden gevuld met water, maar het water komt pas uit de sproeikoppen na het springen van de sprinklers door een verhoogde temperatuur. Dit soort sprinklerinstallaties zie je veel in situaties waar men extra maatregelen neemt om waterschade te voorkomen, zoals datacenters en musea. Een andere oplossing voor dit soort bedrijven is de toepassing van lagedrukwatermist- en hogedrukwatermist-installaties. Een watermist-installatie voert het water onder hoge druk door de sproeikoppen. Hierdoor ontstaat waternevel die naar de brandhaard trekt en deze als een koelende deken omvat. De watermist koelt de brand af en verdringt de zuurstof, terwijl de waterschade beperkt blijft.’

Trends en innovaties

Net als op andere deelgebieden in de installatiesector zijn ook de sprinklerbedrijven constant bezig om hun systemen te verbeteren. ‘We kijken hoe we sprinklers kunnen ontwerpen die met minder water een brand beheersen of blussen’, vertelt Walhof. ‘Ook onderzoeken we hoe we de systemen op afstand kunnen monitoren. Het idee daarachter is dat we op die manier problemen met de installatie vroegtijdig in beeld krijgen. In het geval van brand is het met monitoring ook mogelijk de locatie en ontwikkeling ervan nauwkeurig te bepalen. Verder kijken we naar de mogelijkheden om een sprinkler automatisch te deactiveren zodra een brand is geblust en we proberen voor bepaalde situaties sproeikoppen te vervangen door één blusapparaat, waarmee we gericht op de brandhaard kunnen sturen. Veel van deze innovaties zijn helaas nog toekomstmuziek, omdat ze in de praktijk niet haalbaar zijn in verband met de geldende voorschriften. De huidige vernieuwingen zitten nu vooral in de processen van het ontwerpen en installeren. Wij doen dit nu in Bim, zodat eventuele knelpunten met andere installaties direct zichtbaar zijn.’

Beheersen brand

Walhof vertelt dat het toepassen van sprinklerinstallaties vaak een eis is van verzekeraars of andere instanties. ‘In het Bouwbesluit is niet veel geregeld over sprinklerinstallaties, dus veel partijen kiezen pas voor zo’n systeem als een verzekeringsmaatschappij of de brandweer dat eist. In de praktijk zie je sprinklerinstallaties vooral bij productiebedrijven, distributiecentra, winkelcentra en woon- en kantoortorens van 70 meter en hoger. Je komt sprinklers dus met name tegen in de utiliteit. De verzekeraars of brandweer stellen daarbij voorschriften op, die uitgaan van ‘worst-case scenario’s’. Op basis van de eisen die de verzekeraars stellen, de gebruiksfunctie van het gebouw en het gebouwtype kiest een adviseur een van de voorschriften voor brandveiligheid: Nen-EN 12845 of de Amerikaanse equivalenten NFPA of FM. De keuze voor het voorschrift en de aanvullende eisen van de eisende partij vormen de input voor het ontwerp. Het uiteindelijke ontwerp voor een sprinklersysteem is daardoor altijd maatwerk. Het ontwerp wordt vervolgens hydraulisch nagerekend en gekeurd door een onafhankelijk inspectiebureau. Na de aanleg van het systeem, volgt een test volgens het certificatieschema, zodat zeker is dat de installatie aan alle eisen voldoet.’

‘De brand moet geblust zijn voordat het water op is’

Niche

Door de strenge eisen en testen waaraan sprinklerinstallaties moeten voldoen, is het ontwerpen en aanleggen van de systemen een vak apart, meent Walhof. ‘Je moet een heel hoog kennisniveau hebben en rekening houden met de verschillende berekeningen, voorschriften en keuringen. In de praktijk zie je dan ook dat alleen bedrijven die werken volgens de certificatieschema’s VBB-systemen (Vastopgestelde Brandbeheersings- en Brandblussystemen) de sprinklersystemen ontwerpen, installeren en onderhouden. Sommige bedrijven werken met deelerkenningen; zij verzorgen bijvoorbeeld alleen het onderhoud of leveren slechts de materialen voor de installaties en hebben daar een erkenning voor. In theorie kunnen ook installateurs die niet gecertificeerd zijn aan sprinklersystemen werken, maar de controles zijn dan veel grondiger, wat ook weer extra kosten meebrengt voor de klant. Meestal besteden installateurs deze werkzaamheden daarom uit aan de bedrijven die volgens de certificatieschema’s VBB-systemen werken.’

‘Slechts’ een paar duizend liter water

Zodra een van de sproeikoppen van een sprinklersysteem in actie komt, gebruikt deze volgens Walhof een paar honderd tot een paar duizend liter water, afhankelijk van de precieze situatie. ‘Dat lijkt misschien veel, maar is nog heel efficiënt met de tienduizenden liters die de brandweer soms nodig heeft. Een sprink-lersysteem zorgt er bovendien voor dat de brand zich niet verder uitbreidt als de brandweer onderweg is en voorkomt zo een grotere brand-, rook- en waterschade.’ De waterreserves voor het sprinklersysteem variëren; het is mogelijk om het drinkwatersysteem hiervoor te gebruiken, maar in de meeste gevallen gebruiken de eigenaren van een dergelijk systeem een speciaal waterreservoir. ‘Voor de inhoud van zo’n reservoir is de vuistregel dat de brand geblust moet zijn voordat het water op is. Daarbij gaat men uit van een situatie waarin meerdere sproeikoppen gedurende 1,5 tot 2 uur lang blussen’, legt Walhof uit.

Corrosieproof installeren

Hoewel het water in de leidingen van de sprinklerinstallaties vaak lang stilstaat, hoeven eigenaar van zo’n systeem niet te vrezen voor legionella. ‘Uit onderzoek blijkt dat de kans op legionella via het water dat uit de sprinklersystemen komt nihil is, dus dat speelt gelukkig geen rol’, aldus Walhof. Wat wel voor problemen kan zorgen is corrosie in de waterleiding van sprinklerinstallaties. ‘Na verloop van tijd kunnen leidingen hierdoor minder water doorlaten en een lagere doorstroomsnelheid krijgen. Om dit te voorkomen is het juiste materiaalgebruik erg belangrijk. Verder houden we het corrosieproces zo lang mogelijk tegen door de zuurstof – een van de drie voorwaarden voor corrosie – uit de leidingen te halen. We vullen de delen van de leidingen waar geen water zit bij de aanleg met stikstof, om zo de zuurstof te verdringen.’

Ruimte voor verbetering

Walhof verbaast zich erover dat nog relatief veel grote en middelgrote gebouwen niet over sprinklerinstallaties beschikken. ‘Slechts in utiliteitsgebouwen met grote open binnenruimtes en gebouwen boven de 70 meter hoog is het volgens het Bouwbesluit verplicht een sprinklerinstallatie aan te leggen. Zo zijn er veel grote hotels, ziekenhuizen, verzorgingshuizen en flats die geen sprinklerinstallaties bevatten.’ Zulke situaties baren Walhof zorgen. Hij refereert aan de enorme brand die in 2017 uitbrak op een benedenverdieping van de Grenfelltoren in Londen. ‘Door een gebrek aan brandveiligheidsmaatregelen greep het vuur snel om zich heen en konden de bewoners op de hogere verdiepingen geen kant op. Wat mij betreft zou het Bouwbesluit daarvoor duidelijkere en strengere eisen moeten stellen.’

Tekst: Leo Hoekstra
Fotografie: Aqua+