November/December 2023
Van 125 naar 100 liter drinkwater per dag
Hoe gaan we het waterverbruik met 20 procent reduceren?
Het drinkwatergebruik moet in 2035 met 20 procent zijn verminderd ten opzichte van 2022. Dat kondigde minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) enige tijd terug aan in een brief aan de Tweede Kamer. Een reductie van het drinkwatergebruik is nodig om de toekomst van de Nederlandse waterhuishouding veilig te stellen. Maar hoe kunnen we die forse reductie realiseren?
Volgens het CBS is het waterverbruik in ons land al meer dan twintig jaar praktisch stabiel. Huishoudens gebruiken met zo’n 70 procent het meeste drinkwater (855 m3); de rest komt voor rekening van bedrijven. Hoewel het verbruik niet toeneemt, maakt de overheid – naast de energietransitie – ook werk van de watertransitie. In sommige delen van ons land zijn de watervoorraden, vooral in de zomer, zodanig klein dat de levering soms nijpend wordt.
Volg Vlaams voorbeeld
Wat kan de installatiesector doen om die 20 procent reductie te behalen? ‘Reductie van het verbruik staat of valt met gedrag’, zegt Nick Post, sanitair specialist bij Kennisinstituut Isso. ‘Een prijsverhoging kan effect hebben, maar slechts beperkt. Een maatregel die meer zoden aan de dijk zet is het aanpassen van de regelgeving.’ Met die laatste opmerking is Johan Bel van Mijnwaterfabriek het hartgrondig eens. ‘In Vlaanderen zien we hoe goed regelgeving werkt. Daar is het drinkwatergebruik in de afgelopen tien jaar met zo’n 30 procent teruggedrongen. Vooral de verplichting om voor toilet, wasmachine en tuin regenwater te gebruiken zet zoden aan de dijk’, aldus Bel. De cijfers staven zijn bewering. Vlamingen verbruiken nu gemiddeld 89 liter drinkwater, 11 liter regenwater en 2 liter grondwater per dag. De gemiddelde Nederlander verbruikt ruim 125 liter drinkwater per dag. Dat moet dus naar 100 liter.
Het gebruik van regenwater in Nederland is verwaarloosbaar, maar als we het Vlaamse voorbeeld volgen, hebben bedrijven als Mijnwaterfabriek en GEP de producten waarmee dit kan. Daarvoor moeten wellicht het Drinkwaterbesluit en Nen 1006 worden aangepast of in elk geval op elkaar worden afgestemd. Europees zijn er volgens Bel en Prins geen belemmeringen. Maar er is in Nederland geen bouwregelgeving die, bijvoorbeeld bij nieuwbouw, de benutting van regenwater dwingend voorschrijft. Volgens hen is dat wel nodig, omdat regenwaterbenutting uit puur financieel oogpunt niet aantrekkelijk is.
Minder water voor wc-spoeling
‘Zolang we in onze toiletten geen regenwater toepassen, is het van belang om zo weinig mogelijk drinkwater voor toiletspoelingen te gebruiken’, zegt Post. ‘Nen 3215 schrijft voor dat een toiletspoeling bij een grote boodschap minimaal 6 liter moet zijn en bij een kleine boodschap 3 liter. Nieuwe toiletten hebben daarom vaak een dubbele spoelknop (dual flush), alleen weten veel mensen niet hoe deze precies werkt of waartoe hij dient.’
Onderzoek van Grohe laat zien dat een derde van de Nederlanders nooit de spoelonderbreker op het toilet gebruikt, terwijl ze die wel hebben. Bij Geberit, die de dual flush-spoeling al in 1998 introduceerde, is men van mening dat deze wel al flink is ingeburgerd. Mensen weten heel goed het onderscheid te maken tussen de grote en kleine knop. Het bedrijf verwijst ook naar cijfers van het CBS: ‘Bijna 78 procent van de personen heeft een wc met een spoelknop voor gedeeltelijk doorspoelen. Gemiddeld wordt per persoon per dag 2,93 keer volledig doorgespoeld en 3,65 keer gedeeltelijk’, aldus het CBS. Natuurlijk zijn er nog wel oude toiletten met (te) grote reservoirs die deze spaarknop überhaupt niet hebben. Geberit raadt installateurs aan hun klanten te wijzen op de mogelijkheid oude, grote reservoirs met enkele spoeling om te laten bouwen naar een dual-flush technologie van 3/6 liter.
‘Een derde van de Nederlanders gebruikt de spoelonderbreker nooit.’
Kijk naar de ‘footprint’
Overigens plaatst Armand Gademan van Geberit een kanttekenining bij de overheidsdoelstelling voor waterbesparing. ‘De gemiddelde directe waterconsumptie per persoon per dag mag dan 125 liter zijn, de indirecte consumptie is veel groter: 4.000 liter per persoon per dag. Er valt dus in principe veel meer winst te halen door een aanpassing van ons consumptiepatroon in het algemeen.’ Ook bij maatregelen om individueel water te besparen, plaatst de accountmanager een kanttekening. ‘Je moet blijven nadenken hoe en waar je dat doet. Voor regio’s waar de voorraad steeds nijpender wordt, bijvoorbeeld in Zuid-Europese landen, begrijp ik die oproep. Voor Nederland moet je ook meenemen hoeveel installaties en materialen je nodig hebt om water te besparen. Denk aan extra leidingsystemen, tanks, betonnen waterkelders en pompen. Die hebben ook een flinke milieu-footprint. En voor de productie en het onderhoud van secundaire systemen is ook water, energie en arbeid nodig. In het kader van materiaalgebruik en circulariteit zijn wij van mening dat, als water niet echt schaars of kostbaar is om te maken, het niet zinvol is om uit milieuoogpunt zoveel investeringen in vergaande waterbesparing te doen.’
Slimme en hybride toiletten
Geberit heeft met zijn spoeltechnieken vanaf 1976 de spoelingen van het toilet met verschillende stappen al terug weten te brengen van 14 liter naar uiteindelijk een dual flush-techniek van 4 en 2 liter. Dit laatste is een halvering van het gebruikersgemiddelde en wordt al jaren toegepast in bijvoorbeeld Breeam-gecertificeerde gebouwen. Nick Post vraagt zich af of die reductie ‘zomaar’ mogelijk is. ‘Daarvoor zouden we eerst moeten onderzoeken wat de effecten zijn op ons rioolstelsel.’
‘Minder water spoelen vergt inderdaad extra aandacht voor het rioolstelsel’, onderkent Gademan. ‘Zo moet je het afschot vergroten en de transportafstand en diameter beperken.’
Gademan ziet overigens ook een trend die het waterverbruik juist laat toenemen. ‘Vanwege de vraag naar genderneutrale toiletten plaatsen we minder urinoirs. Terwijl een gespoeld urinoir met 0,5 tot 1 liter drie tot vijfmaal zuiniger is dan de kleine spoeling van de wc.’ Waterloze urinoirs drukken ook de waterbehoefte. Die heeft Geberit ook in het assortiment, maar omdat waterloze urinoirs niet overal gewenst of geschikt zijn, heeft Geberit naast waterloze en gespoelde urinoirs, ook een hybride oplossing. Gademan: ‘Deze kun je zo instellen dat hij, afhankelijk van het gebruik, zijn spoeling aanpast.’
Bij biocompact, het bedrijf dat watervrije urinoirs levert en ook vacuümtoiletten, vertelt CEO Roderick Standaart dat er met hun producten nog enorm veel te winnen is. ‘Met onze urinoirs besparen we per unit circa 100.000 liter drinkwater per jaar. De afzet groeit dan ook sterk, met 30 tot 40 procent per jaar. Met alle producten die we hebben verkocht, besparen we circa 1,3 miljard liter drinkwater per jaar. Niet veel misschien op het totaal van 240 miljard liter dat we jaarlijks door het toilet spoelen, maar nu leveren we onze urinoirs nog bijna uitsluitend aan bedrijven en organisaties. Eind dit jaar introduceren we een toilet voor particuliere woningen, dat met de helft van het water goed doorspoelt.’
‘Met onze urinoirs besparen we per unit circa 100.000 liter drinkwater per jaar.’
Zuiniger onder de douche
Hoewel mensen die soms in bad gaan volgens Grohe twee keer zoveel warm water (120 liter) en energie per keer gebruiken, gebruiken we het meeste warm water bij onze dagelijkse douchebeurt (65 liter). Nederlanders douchen gemiddeld vijf keer per week, negen minuten lang. Met vijf minuten douchen in plaats van negen minuten, bespaart een gemiddeld huishouden op jaarbasis ruim 16.000 liter warm water. De grootste winst zit ook hier dus in een gedragsverandering, maar er zijn ook installatietechnische oplossingen. Omdat douchen ongeveer twee derde van ons dagelijks drinkwatergebruik beslaat, zijn er bedrijven die zogenoemde recycle douches leveren. Deze systemen behandelen het gebruikte douchewater zodanig, dat we het water direct weer opnieuw onder de douche kunnen gebruiken. Dat spaart water maar ook energie. Of het systeem verzamelt en ontsmet het douchewater, zodat we de nieuwe voorraad de rest van de dag voor bijvoorbeeld de toiletspoeling of de tuin kunnen gebruiken.
Voorkom druppelen en lekken
Het watergebruik in de keuken en bij kranen in de sanitaire ruimte is redelijk beperkt, zo lang mensen daar bewust mee omgaan. Desondanks leveren Grohe, Geberit en andere fabrikanten verschillende kranen die met de ingebouwde technologie automatisch het waterverbruik met ongeveer 50 procent verminderen, met behoud van een perfecte straal. Een oude kraan die druppelt en/of lekt, zorgt voor een substantiële verspilling van wel 6 liter water per dag. Dat is 2.190 liter per jaar. Daarnaast zijn er mogelijkheden voor waterbesparing door een moderne wasmachine of vaatwasser te kopen. Een nieuwe vaatwasser gebruikt bijvoorbeeld honderden liters water minder dan vaatwassers van tien jaar geleden. Ook bij wasmachines gaat dit op.
Zuinig en veilig spoelen
Bij Viega kijken ze, als het om waterbesparing gaat, vooral naar grootverbruikers in de zorg, de horeca of bij sportaccommodaties. In die sectoren wordt veel drinkwater gebruikt om te spoelen, zodat zij er zeker van zijn dat er geen legionellabesmetting ontstaat. Om slimmer in die veiligheid te voorzien biedt Viega het elektronisch gebruikersstation. Dit station is speciaal ontwikkeld voor behoud van de drinkwaterkwaliteit en registreert eventuele stagnatie in de installatie en kritische temperatuurveranderingen. Pas bij afwijkingen wordt er automatisch gespoeld. Dat biedt een aanzienlijke drinkwaterbesparing ten opzichte van spoelsystemen die wekelijks vele kubieke meters water verbruiken, zonder dat is vastgesteld of dit inderdaad nodig is. Bij de automatische spoeling documenteert het gebruikersstation bovendien de spoelhoeveelheid en de watertemperatuur, zodat de beheerder van de installatie altijd kan aantonen dat de installatie in gebruik is gebleven.
Geberit Connect is een soortgelijk systeem. Het is een slimme regeling die op basis van de infraroodsturingen in kranen, douches of toiletten monitort of en hoe vaak sanitaire toestellen worden gespoeld.