Luchtafscheider/ontluchter

Naast vuil kan ook lucht schade veroorzaken aan een verwarmingssysteem en zorgen voor discomfort. Lucht kan zorgen voor onvoldoende warmtewisseling en voor corrosie, wat weer leidt tot vervuiling. Natuurlijk zit er hoe dan ook zuurstof opgelost in water, dus is het zaak om lucht die vrijkomt uit het systeem te halen. Hiervoor dienen luchtafscheiders en ontluchters. Een luchtafscheider vangt microluchtbellen op en voert deze af naar buiten. De ontluchter is er om de grotere luchtbellen uit het systeem te verwijderen. 
Een luchtafscheider werkt het best in de aanvoerleiding, vlak achter de opwekker. Daar heeft het opgewarmde water de hoogste temperatuur, waardoor de microluchtbellen sneller vrijkomen. Wel is het om die reden lastiger om bij lagetemperatuurverwarming alle lucht uit het water te krijgen. In grotere utiliteits- of appartementengebouwen kan een vacuümontgasser dan uitkomst bieden. Deze trekt wat water uit de installatie en brengt dat naar een vacuüm, waarmee het alle zuurstof uit het water verwijdert. Het ontgaste water stroomt vervolgens weer terug het systeem in, waar het weer op zoek zal gaan naar zuurstof. Zo herhaalt dit zich bij iedere cyclus.

Lucht- en vuilafscheider (twee-in-één)

Veel fabrikanten bieden ook een gecombineerde lucht- en vuilafscheider aan. Dit is dus één product, dat volgens dezelfde werking als de afzonderlijke afscheiders lucht en vuil uit het systeem verwijdert. Waar mogelijk is het beter om de twee afzonderlijke producten toe te passen, maar in het geval van ruimtegebrek kan deze combinatie een oplossing zijn. De plaatsing in het systeem is dan wel een belangrijk aandachtspunt.
Zoals gesteld plaats je een vuilafscheider in de retourleiding, maar een luchtafscheider juist in de aanvoer. Dus wat is dan de beste plek voor een combinatie? Dat ligt vooral aan het type installatie. Bij hogetemperatuurverwarming, zoals een cv-ketel, weegt de factor lucht het zwaarst. Door de hogere temperatuur komt namelijk meer lucht vrij. Daarom is het goed om de gecombineerde afscheider in de aanvoer te plaatsen, waar de watertemperatuur het hoogst is. De meeste warmtepompen werken met lage temperaturen. Dan speelt lucht een minder grote rol en moet de aandacht juist liggen op vuil. Hier plaats je de afscheider dus in de retour.

Expansievat/expansieautomaat

Minstens zo belangrijk als het verwijderen van lucht uit het systeem, is natuurlijk het voorkomen dat lucht het systeem binnenkomt. Het expansiesysteem speelt hierin een grote rol. Als dit niet goed is ontworpen of op de verkeerde plaats is gemonteerd, levert dat problemen op. In het systeem kan dan onderdruk ontstaan, waardoor het op bepaalde plekken juist lucht naar binnen zuigt.
Om dit te voorkomen, is het allereerst belangrijk dat je een expansievat of -automaat selecteert die groot genoeg. Maar ook – en dat wordt soms onderschat – dat je deze op de juiste plaats monteert. Dit doe je op het nulpunt van de installatie, oftewel aan de zuigzijde van de circulatiepomp. Op dat punt is de druk namelijk constant, waarmee je ook in de rest van het systeem een stabiele druk garandeert. Bovendien bescherm je op deze manier de pomp zelf.

(Dynamisch) inregelventiel

Een andere manier om de efficiëntie van een verwarmingssysteem te optimaliseren, is waterzijdig inregelen. In veel gevallen is dit volgens de bouwregelgeving zelfs verplicht. Namelijk bij het plaatsen of vervangen van de warmteopwekker(s), of bij het plaatsen, vervangen of verbouwen van meer dan een derde van het afgiftesysteem. Als je een systeem goed waterzijdig inregelt, zorg je dat het water efficiënt en gelijkmatig door het systeem stroomt. Dit komt het rendement van de installatie dus sowieso ten goede. Wat nog wel invloed heeft, is de keuze voor statische of dynamische inregelventielen.
Als het gaat om efficiëntie, is dynamisch inregelen eigenlijk altijd de beste oplossing. Zeker in grotere gebouwen, zoals utiliteitsbouw en appartementencomplexen. Pas je in zulke situaties namelijk statische inregelventielen toe, dan stroomt altijd hetzelfde debiet door het systeem. Is er in bepaalde ruimtes of woningen minder vraag, dan wordt het water verdeeld over de andere afgiftepunten. Hier stroomt dan meer debiet naartoe dan nodig, waardoor deze mogelijk te veel warmte krijgen. Een dynamisch inregelventiel creëert zelf weerstand, afhankelijk van de drukval over het ventiel, zodat deze een bepaald debiet kan garanderen. Deze afgiftepunten ontvangen dan dus alleen het debiet dat ze nodig hebben, wat het systeem efficiënter maakt.

Lagetemperatuurradiator of boosterventilatoren

Bij lagetemperatuurverwarming ligt het energieverbruik in principe lager dan bij een systeem dat met hogere temperaturen werkt. Maar wat daarbij nog wel eens wordt vergeten, is dat het hierbij om meer gaat dan alleen de opwekker. Ook het afgiftesysteem is erg belangrijk. Dit kan natuurlijk vloerverwarming zijn, maar ook een lagetemperatuurverwarming met radiatoren is goed mogelijk. Dat betekent niet dat je simpelweg de bestaande radiatoren kan laten hangen. Voor een optimale energiebesparing pas je hier lagetemperatuurradiatoren of -convectoren toe.
Soms kun je bestaande radiatoren uitrusten met boosterventilatoren. Deze monteer je onder de radiator waar ze actief lucht door de radiator blazen. Hierdoor kun je vaak met lagere aanvoertemperaturen toch dezelfde verwarmingscapaciteit realiseren. Dit is een effectieve en relatief goedkope manier om het maximale uit je radiatoren te halen. Een belangrijk voordeel is dat de ruimte ook sneller en gelijkmatiger op temperatuur komt. Ook dit bespaart vaak flink wat energie. Bovendien zijn dergelijke boosterventilatoren eenvoudig toe te passen. 

Slimme thermostaten

Ook thermostaten en ruimteregelaars vallen onder de noemer appendages. Een slimme thermostaat, of soms beter nog een intelligente zoneregeling, kan daarom in dit rijtje niet ontbreken. Niet alleen komt dit het comfort van de bewoner(s)/gebruiker(s) ten goede; ook werkt de verwarming veel efficiënter. De verwarming kan volledig naar wens – met een zoneregeling zelfs per ruimte – worden ingesteld. Het verwarmen van de woning gebeurt dan volledig automatisch, waarbij de gebruiker deze naar eigen wens kan programmeren. Hij of zij kan de temperatuur vaak ook via een app of een domoticasysteem op afstand regelen. Sommige thermostaten of regelingen werken zelfs met geofencing, waardoor ze automatisch naar een lagere of hogere temperatuur schakelen als de bewoner buiten of binnen het bereik van zijn of haar woning is. Zo staat de verwarming nooit aan wanneer dit niet nodig is. 

--------------------------------------------------------------------------------------

Grote besparing met ­­lucht- en vuilafscheider

Hoeveel energiebesparing leveren lucht- en vuilafscheiders nou precies op? Zowel Caleffi als Spirotech lieten dit onderzoeken. In opdracht van Spirotech toonden TNO, Kiwa Gastec en BSRIA hierbij aan dat toepassing van beide afscheiders goed is voor een jaarlijkse besparing van 13 procent. Met alleen een luchtafscheider is dit 6 procent; alleen een vuilafscheider is goed voor 7 procent minder energieverbruik. Uit het onderzoek van Caleffi kwam bij toepassing van de lucht- en vuilafscheider een jaarlijkse besparing van maximaal 15 procent naar voren.
Let wel: dit rendement behaalt een systeem alleen als de afscheiders direct bij plaatsing worden toegepast. Als je deze later aan een bestaande installatie toevoegt, is de energiebesparing minder groot.

--------------------------------------------------------------------------------------

Tekst: Lars van Mil
Fotografie: Caleffi, Spirotech, Jaga

Dit artikel kwam tot stand met medewerking van Caleffi Hydronic Solutions, Spirotech BV en Van Walraven.

Lees meer artikelen in het dossier Verwarming