In 2022 kreeg concert- en congresgebouw De Doelen in Rotterdam een multi-functioneel dak met 2.581 m² aan groen. De ­300 m³ grote waterberging vangt regenwater op bij hevige buien en draagt bij aan verkoeling in de zomer.

Onbenut dakoppervlak

In de stedelijke omgeving is vaak weinig ruimte om hittestress en waterretentie aan te pakken. Tegelijkertijd is een grote hoeveelheid dakoppervlak in de stad onbenut. Daken bieden allerlei kansen voor gebruik, en kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de leefbaarheid in de stad. Dit kan op verschillende manieren vormgegeven worden door de aanleg van een multifunctioneel dak, zoals een combinatie van een dak met beplanting (groene functie), waterberging (blauwe functie), zonnepanelen (gele functie) en ontmoetingsplekken (rode functie). De praktijk wijst echter uit dat het bijzonder lastig is partijen samen te brengen die bereid zijn om in multifunctionele daken te investeren. Een belangrijke reden hiervoor is dat de baten van multifunctionele daken niet altijd inzichtelijk zijn. Niet alle baten zijn direct te waarderen in geld, direct zichtbaar voor de gebruikers of, nog belangrijker, voor de betaler.
Het rekeninstrument is ontwikkeld in het project LIFE @ Urban Roofs, onderdeel van het Europese LIFE-programma voor milieu- en klimaatactie. Het is voor iedereen gratis beschikbaar. ‘In 2018 is de eerste versie van het rekeninstrument gepubliceerd’, vertelt Lara Welling die bij Arcadis aan het rekenmodel heeft gewerkt. ‘De afgelopen jaren hebben we gewerkt aan een optimalisatie- en actualisatieslag en dat heeft na een tussentijdse aanpassing nu geleid tot publicatie van een 3.0 versie van de tool. We weten niet precies hoeveel gemeenten of marktpartijen inmiddels al gebruik hebben gemaakt van de tool, maar het staat wel vast dat het rekeninstrument veelvuldig wordt geraadpleegd door gebruikers van Nationaal Dakenplan, een coalitie van partners die het potentieel van het dak willen benutten.’

‘Tool toont snel meerwaarde groen, biodiversiteit, waterberging, hittestressreductie’

Kosten en baten zullen door de jaren heen voortdurend wijzigen als gevolg van prijsstijgingen, nieuwe inzichten en beschikbare technologische oplossingen. Daarom is het nuttig dat deze tool telkens na een reeks van jaren een herijking krijgt. De prijzen van zonnepanelen of de aanleg van een daktuin zijn eenvoudig in een dergelijk model in te passen. Maar om een waarde te verbinden aan wat zo’n daktuin oplevert aan maatschappelijke cohesie of gezonde lucht is al veel moeilijker. ‘Wat wij in Nederland vinden wat de waarde is van een kubieke meter waterberging of een daktuin, is de uitkomst van een discussie tussen wetenschappers’, stelt Van Roosmalen. Arcadis is erin geslaagd die uitkomsten in een bruikbare tool samen te brengen. Welling: ‘De gebruiker hoeft alleen de gebouwkenmerken in te vullen. Hoe groot is het dak? Wat wil ik daar? Met de standaardwaarden die wij hebben ingebouwd, kunnen de meeste gebruikers goed uit de voeten. Maar gebruikers die dieper in de materie zitten, kunnen in de tool die standaardwaarden ook aanpassen. Bijvoorbeeld als zij zeer hoogwaardige pv-panelen met een hoog rendement toepassen in hun project. Of omdat zij weten dat de LCA-waarden van het type dakbedekking waar hun keuze naar uitgaat, afwijkt van de standaard. Vrijwel alle parameters zijn aanpasbaar, de gebruikte rekenregels niet – zo blijft de tool betrouwbaar. Wanneer je inzicht wilt krijgen in de kosten en de baten, vul je in de tool alle gele velden in of laat je simpelweg de vooraf ingevulde waarden staan. Daarmee hebben we feitelijk een makkelijke variant gecreëerd voor beginnende gebruikers voor een snelle toets en een wat nauwkeurigere berekening voor bijvoorbeeld adviesbureaus die over gedetailleerde informatie beschikken.’

Munitie voor gesprek met belanghebbenden

Van Roosmalen: ‘Je moet het rekeninstrument zien als een quickscan. De tool geeft aan wat globaal de return on investment is en welke maatschappelijke waarde een voorstel oplevert. Maar dat wil nog niet zeggen dat corporaties of projectontwikkelaars het geld er ook voor over hebben. Daarom is deze tool vooral nuttig in de initiatieffase. Het geeft snel een grofstoffelijk inzicht van wat de resultaten zijn in een bepaalde richting. En met de resultaten heeft de initiatiefnemer munitie in handen om met de andere belanghebbende partijen het gesprek aan te gaan. Want de resultaten zijn zeer concreet. Je ziet snel wat de meerwaarde is wat betreft groen, biodiversiteit, waterberging, hittestressreductie, et cetera. En daarmee kan je als corporatie of vastgoedontwikkelaar met baathouders als bijvoorbeeld een waterschap of gemeente het gesprek aangaan. Je kunt aantonen dat zij van zo’n multifunctioneel dak ook profijt hebben. En is het dan niet redelijk om daarin mee te investeren? In die zin is deze tool echt een gamechanger. Immers, voorheen werd de rekening voor zaken die voor een bredere doelgroep van waarde zijn uitsluitend bij de gebouweigenaar neergelegd. Het is echt niet meer van deze tijd om als gebouweigenaar uitsluitend te denken in termen van return on investment. Je moet met elkaar naar een andere manier van denken over investeringen, waarden en rendementen. Juist zo’n belangrijke opgave als de stad klimaatadaptief en toekomstbestendig maken, kan je niet oplossen in de publieke ruimte alleen. Er is domweg te weinig plek. We moeten daar de bestaande daken voor gebruiken en dat kan door ze multifunctioneel in te richten en de benodigde investeringen eerlijk door de verschillende baathouders op te laten brengen.’

Tekst: Mari van Lieshout
Fotografie: Arcadis en Gemeente Rotterdam