Juli/Augustus 2023
‘Thuisopslag is vergelijkbaar met het hebben van een moestuin’
Interview met Martien Visser, lector Energietransitie aan de Hanzehogeschool Groningen en Manager Corporate Strategy bij Gasunie
Het verdwijnen van de salderingsregeling voor zonnestroom opent de deuren voor thuisopslag. Een businesscase waar Martien Visser, lector Energietransitie aan de Hanzehogeschool Groningen en Manager Corporate Strategy bij Gasunie, zeker -toekomst in ziet. Tegelijkertijd plaatst hij een aantal kritische kanttekeningen. ‘Iemand met een elektrische auto op de oprit, die ’s avonds thuiskomt terwijl zijn zonne-panelen overdag stroom hebben geproduceerd, baalt straks zonder saldering als een stekker.’
Visser steekt zijn mening niet onder stoelen of banken. Op onder andere Twitter en energiepodium.nl, een online platform over de energietransitie, plaatst hij dan ook regelmatig berichten. ‘Het onderwerp ‘energietransitie’ zie ik als een supertanker waar iedereen met zijn duwboot tegenaan duwt. Sommigen duwen naar rechts, anderen naar links. Het is mijn missie om discussies van de juiste feiten te voorzien en om op die manier mijn eigen duwtje in de goede richting te geven.’
Ook thuisopslag ontkomt niet aan zijn scherpe pen. We spreken de lector over de zin en onzin van thuisbatterijen en het effect ervan op de netcongestie.
Na het afschaffen van de salderingsregeling lijkt thuisopslag een logische vervolgstap in de energietransitie thuis. Ziet u dat ook zo?
‘Ik vergelijk het graag met een moestuin. Sommigen verbouwen zelf hun groente en fruit, omdat het leuk en deels goedkoper is. Anderen kopen het bij de supermarkt. Voor de thuisbatterij geldt hetzelfde principe. Ik heb namelijk de indruk dat op dit moment thuisopslag voor particulieren vooral leuk is, net zoals de moestuin. Maar groente en energie hebben een belangrijke overeenkomst: zodra het aanbod groot is, daalt de prijs van het product, waardoor de zelfopgewekte stroom of zelfgekweekte groente niks meer oplevert. Rijk zullen ze er dus nog niet van worden. Of de thuisaccu dan überhaupt een toekomst heeft? Zeker wel! Zij het in beperkte mate. Tegelijkertijd zijn er nog veel meer methoden om vraag en aanbod aan elkaar te koppelen.’
‘De afschaffing van de salderingsregeling zorgt over een paar jaar voor de echte piek’
De tijd is er dus nog niet rijp voor?
‘Dat begint wel te komen, maar de afschaffing van de salderingsregeling zorgt over een paar jaar voor de echte piek. Met name voor woningeigenaren met zonnepanelen die een elektrische auto hebben en daardoor relatief veel elektriciteit verbruiken, is het een interessante investering. Zij zullen immers de batterij veelvuldig gebruiken. Maar niet iedereen zal ervan kunnen profiteren. Kijkend naar mijn eigen situatie biedt een batterij – ondanks de zonnepanelen op mijn dak – geen uitkomst. Dankzij energiezuinige apparaten verbruiken wij al weinig elektriciteit en zal ons gedrag na het afschaffen van de salderingsregeling een grotere rol in het verbruik spelen dan een thuisbatterij. Door ons bewust te zijn van ons energiegebruik overdag – als we met de panelen zelf stroom opwekken – en de apparaten dan en niet ’s nachts aanzetten, verdwijnt het nut van de thuisbatterij voor ons grotendeels.
Dat ligt anders voor iemand met een elektrische auto op de oprit, die ’s avonds thuiskomt terwijl zijn zonnepanelen overdag stroom hebben geproduceerd. Die baalt straks zonder saldering als een stekker. Als hij z’n goedkope stroom kan opslaan in een thuisbatterij profiteert hij in de avonduren namelijk alsnog van zijn eigen gratis stroom. Ook scheelt het hem in de energiebelasting, die hij moet betalen als hij stroom van het net haalt.’
De prijzen van de thuisbatterijen liegen er niet om. Moet de overheid deze vorm van energieopslag subsidiëren?
‘Wat mij betreft niet. In de eerste plaats omdat een thuisbatterij het ontwijken van energiebelasting stimuleert. Het Nederlandse belastingsysteem steekt soms krom in elkaar, maar het is toch te gek voor woorden om ontwijking van belasting te stimuleren door middel van een subsidie?’
‘In de tweede plaats dragen thuisaccu’s niet bij aan het oplossen van de netcongestie. Sterker nog, ze maken het zelfs misschien wel erger. Thuisbatterijen worden namelijk straks ook geladen op gure winterdagen met veel wind op zee. De stroomvraag door het opladen van thuisaccu’s komt dan bovenop de toch al hoge stroomvraag door de opmars van warmtepompen en wellicht elektrische auto’s die aan het opladen zijn. Netbeheerders kunnen deze problemen beperken als ze het oplaadpatroon van thuisaccu’s zouden kunnen bijsturen, maar dat zie ik voorlopig niet gebeuren.’
‘Daarbij komt overigens dat eventuele subsidies voor thuisaccu’s vooral terecht zullen komen bij de happy few met een groot dak vol zonnepanelen, een hoog stroomverbruik en een eigen oprit met laadfaciliteit. Die groep zou de thuisaccu prima zelf kunnen betalen.’
Als een subsidie volgens u niet wenselijk is, wat zou de overheid dan wel moeten stimuleren?
‘Er zijn legio alternatieve opties. Eerder noemde ik al de aanpassing van het gebruikerspatroon. Slim gebruik van de accu van elektrische auto’s, inclusief terugleveren aan het net is een andere oplossing. Ook kunnen EV-eigenaren op een zonnige dag de fiets pakken, waardoor hun elektrische voertuig thuis kan opladen. Het opslaan van zonne-energie in de vorm van warm water in een boiler, biedt ook nog een mogelijkheid. Door thuisaccu’s wel te subsidiëren en andere mogelijkheden niet, ontstaat een scheef beeld en worden minder vaak maatschappelijk optimale keuzes gemaakt.’
‘Veel zal afhangen van de ontwikkeling van de kosten voor thuisbatterijen’
‘Wat ook overwogen kan worden, zijn de megabatterijen zoals ze in de voormalige aluminiumfabriek in het Groningse Delfzijl hebben aangekondigd. Ik zie daar best heil in. In tegenstelling tot private huishoudens, kan uitbater Tennet namelijk met Giga Storage, het bedrijf achter de megabatterij van wellicht één gigawattuur, afspraken maken over de inzet van de batterij.’
Vooruitkijkend naar de toekomst, waarbij veel huishoudens toch een batterij thuis hebben of willen; welke rol heeft de installateur in dat verhaal?
‘Elke technische installatie vraagt om gecertificeerde vakmensen. Dat is in dit geval niet anders. Door z’n hoge ampèreniveaus en 12 V-convertors, kan alleen een professional dit vakkundig aanleggen. En net als bij een cv-installatie behoeft een thuisbatterij een regelmatige controle. Of er ooit een model komt waarbij je de batterij zelf aanschaft en installeert, betwijfel ik. Waar gewerkt wordt met elektriciteit in de meterkast, blijft de erkende installateur in mijn opinie een onmisbare schakel.’
Welke uitdagingen komen we nog tegen met de thuisbatterij?
‘De eerste uitdaging is wat mij betreft de prijs van de batterijen. Ze zijn nog steeds erg duur en dat beperkt de kansen voor burgers en bedrijven om hiermee aan de gang te gaan. Het wachten is op echte doorbraken, want het gaat niet om een paar procentjes goedkoper, maar om veel meer.’
‘De tweede uitdaging betreft het vraagstuk van het massaal op- en ontladen op hetzelfde moment, mochten batterijen inderdaad wijdverbreid raken. In spreadsheets en rekenmodellen kun je dan wel laten zien dat de inzet van batterijen maatschappelijk ideaal zal worden; maar ik vrees dat de praktijk nogal gaat tegenvallen. Het zal een hele toer worden om het op- en ontladen bij massaal gebruik via wet- en regelgeving in enigszins goede banen te leiden.’
‘Overigens speelt er ook een derde uitdaging. Wij Nederlanders zijn tegenwoordig nogal geneigd alleen achter onze eigen dijken te kijken. Dat levert niet altijd de meest efficiënte klimaatoplossingen op. Zo zijn er best wel zorgen over de beschikbaarheid van grondstoffen voor thuisbatterijen. Weliswaar zijn er ruim voldoende grondstoffen in de aardkorst te vinden, maar het mijnen ervan alsmede de verwerking van erts tot grondstof, kan gemakkelijk een bottleneck gaan vormen. Het zijn namelijk nogal milieuonvriendelijke en energie-intensieve processen. Zouden de schaarse batterijen niet beter elders kunnen worden gebruikt om de ontwikkeling van elektrische auto’s en vrachtauto’s te versnellen?’
‘Dit alles neemt niet weg dat ik toch een goede toekomst zie voor thuisbatterijen in Nederland. Ze zullen zeker niet voor iedereen geschikt zijn, maar ook als het slechts tien procent van de huishoudens zou betreffen, is er een markt voor vele honderdduizenden exemplaren. Veel zal echter met name afhangen van de ontwikkeling van de kosten voor deze batterijen.’