Februari 2024
‘We moeten elkaar aansteken met het verduurzamingsvirus’
Interview met Kees Vendrik, voorzitter Nationaal Klimaat Platform
Als opvolger van het Voortgangsoverleg Klimaatakkoord, voorheen geleid door Ed Nijpels, heeft het Nationaal Klimaat Platform (NKP) in de energietransitie als motto Verbinden & Versnellen. Daarvoor brengt het periodiek advies uit aan het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Kees Vendrik, sinds november 2022 voorzitter van het NKP, heeft heldere doelen en draait er niet omheen: ‘Burgers en ondernemers vinden het klimaat belangrijk en velen omarmen de plannen. Geef hun ideeën en initiatieven dan ook de ruimte.’
Wat wil Kees Vendrik als voorzitter van het Nationaal Klimaat Platform de komende jaren bereiken? Wat is daarvoor nodig? En hoe krijgen we echt iedereen, ook de mensen met de kleinere beurs, mee in de energietransitie? Met zijn ervaring en kennis als Eerste en Tweede kamerlid en zijn voormalige functie als hoofdeconoom bij Triodos Bank heeft Vendrik een helder doel voor ogen.
We vergeten alle wetten en regels. Er is niks dat u tegenhoudt. Hoe ziet een voor u geslaagde energietransitie er dan uit?
‘Gelukkig gaan we wat dat betreft al de goede kant op. In een voor mij ideale wereld krijgen lokale en collectieve initiatieven, bewonerscoöperaties en ondernemers namelijk alle ruimte om zichzelf en hun duurzame ideeën te ontwikkelen, zodat op den duur iedereen kan genieten van slimme, goedkope systemen. In wijken, steden en regio’s zien we vele initiatieven van burgers, bedrijven en lokale overheden om op een betrouwbare, veilige en voor iedereen betaalbare manier te voorzien in de eigen behoefte aan warmte en elektriciteit. Met name ondernemers die hun processen willen verduurzamen via elektrificatie lopen jammer genoeg in steeds meer regio’s vast door een tekort aan netcapaciteit. Zij krijgen nog te vaak ‘nee’ te horen, maar wat mij betreft zeggen we juist ‘ja’ tegen dit soort initiatieven. We moeten dat soort kansen met beide handen aangrijpen.’
Is dat ook wat het Nationaal Klimaat Platform de komende jaren nastreeft, een grijpbare klimaat- en energietransitie?
‘Jazeker. Wij willen, zoals ons motto zegt, verbinden en versnellen. Het Voortgangsoverleg Klimaatakkoord werd vijf jaar geleden in het leven geroepen door Eric Wiebes, de toenmalig minister van Economische Zaken en Klimaat. In die afgelopen vijf jaar zijn de duurzame initiatieven als paddenstoelen uit de grond geschoten: Fix-brigades helpen mensen met een smalle beurs om te isoleren, met zon op het dak is Nederland inmiddels wereldkampioen en in wijken en buurten nemen bewoners het voortouw om samen energie op te wekken, te delen en de winst te investeren in de gemeenschap. Geweldige ontwikkelingen waardoor iedereen het gevoel krijgt z’n steentje te kunnen bijdragen. Die initiatieven koesteren we en stimuleren we om vooral door te gaan.’
‘Eigenaarschap versterkt het draagvlak’
Hoe krijgen we iedereen, dus ook de laagste inkomensgroep, mee in de energietransitie?
‘Deze groep wil ook verduurzamen, maar woont vaak in huurwoningen en is dus afhankelijk van de woningcorporaties. Vooral na de explosieve stijging van de gasprijzen en daaropvolgend ook hun energierekening, willen deze bewoners weten wanneer ze aan de beurt zijn. Het gaat dus niet zozeer om de motivatie van deze mensen met een smalle beurs, maar de snelheid waarmee de woningcorporaties de verduurzaming uitvoeren. Wij zouden daarom graag terugzien dat het meeste publieke geld wordt ingezet op de verduurzaming van huurwoningen waar mensen kampen met energie-armoede. Wanneer mensen eenmaal zien dat energiebesparende maatregelen als isolatie en zonnepanelen hun groene bestaanszekerheid oplevert, gaan ze vanzelf mee in de energietransitie.’
‘Er is nóg een oplossing om iedereen mee te krijgen: eigenaarschap. Meer dan 100.000 Nederlanders zijn al betrokken bij energie-coöperaties die zelf duurzame energie opwekken. Zij brengen de toekomst in praktijk. Lokaal komt alles samen: gebruik, opwek, flexibiliteit, elektriciteit en warmte. Deze lokale systemen zullen in toenemende mate (mede) in handen zijn van burgers en ondernemers zelf. De initiatieven hiertoe verdienen volle steun vanuit alle overheden en organisaties, want eigenaarschap versterkt het draagvlak.’
Welke knelpunten komt u nog tegen op weg naar een geslaagde energietransitie?
‘Netcongestie is te vaak een showstopper. De netbeheerders gaan tot het uiterste, maar dit knelpunt zal niet snel zijn opgelost. Toch kan er veel meer, door de basis van het decentrale energiesysteem beter in balans te brengen. Zet leefbaarheids- en omgevingsfondsen in op plekken waar omwonenden en bedrijven overlast ervaren van grote landelijke energieprojecten. De inzet van die fondsen maakt het voor omwonenden mogelijk hun eigen buurt of bedrijventerrein versneld te verduurzamen. Het kan helpen weerstand te verminderen.’
‘Zet daarnaast sterker in op lokale systeemintegratie. Daarbij moet wel een gelijk speelveld komen voor warmtenetten en het elektriciteitsnet. Vereenvoudig ook het woud aan subsidieregelingen. Het is nu vaak een gordiaanse knoop en soms werken ze elkaar tegen. Bevorder ook de energiehubs; geef een paar honderd bedrijventerreinen grote vrijheid hun eigen energiehub te ontwikkelen. Dat verlicht de druk op het stroomnet en geeft bedrijven weer de ruimte te groeien en te verduurzamen.’
Er waait inmiddels een nieuwe politieke wind. Wat verwacht u van het nieuwe kabinet?
‘Een jaar geleden is vastgelegd dat we gedurende een periode van vier jaar als onafhankelijk platform de maatschappelijke betrokkenheid bij het klimaatbeleid moeten vergroten. Dat zetten we gewoon voort. Het is dan ook aan de nieuwe regering om ervoor te zorgen dat ook echt iedereen mee kan doen. De nieuwe bewindslieden staan er niet alleen voor, want ze krijgen steun van een rijke variëteit aan maatschappelijke initiatieven. Die doeners hebben echter richting en ruimte nodig van de overheid, om op te schalen en veel meer Nederlanders te inspireren.’
‘We hebben ook een handreiking aan de formerende partijen gedaan. De transitie biedt mogelijkheden voor groene bestaanszekerheid, regie over de eigen energierekening, klimaatrechtvaardigheid en groen verdienvermogen. Een slim kabinet zorgt dat Nederland bij de koplopers hoort als het gaat om de vergroening van de industrie. Andere Europese landen en Amerika zijn heel actief om hun bedrijfsleven een goede positie te geven in de groene economie. Als Nederland achterover leunt of met de rug naar de internationale ontwikkelingen gaat staan, krijgen andere landen de investeringen en raakt onze industrie achterop, met alle gevolgen van dien.’
‘Het is ook slim om de drie transities van klimaat en energie, natuur en voedsel, en grondstoffen en circulariteit met elkaar te verbinden. Op die manier ontstaan nieuwe kansen voor duurzaam verdienvermogen.’
‘Burgers en ondernemers moeten alle kansen krijgen om de energie-transitie van onderop aan te sturen’
Jullie motto is Verbinden & Versnellen. Hoe maak je daarvan een succes?
‘Groene bestaanszekerheid, zeggenschap over energie en duurzaam verdienvermogen vormen mooie aangrijpingspunten voor het verbinden en versnellen van de klimaat- en energietransitie. Alles valt of staat echter met drie randvoorwaarden. Dat gaat ten eerste over publieke uitvoeringskracht en de onzekerheden die logischerwijs bij de klimaat- en energietransitie komen kijken: het afgeven van de gewenste vergunningen, aansluitingen op de infrastructuur, uitgave van de publieke euro’s. Wij zien daarom graag een apart bewindspersoon die dag in dag uit verantwoordelijk is voor de versnelling van de uitvoeringsprocessen en die ook de randvoorwaarden bewaakt.’
‘Wij vragen daarnaast ook aandacht voor slim investeren. Mensen willen namelijk graag meedoen, maar alleen wanneer het volgens hen een ‘eerlijk verhaal’ betreft. Daar ligt een belangrijke rol voor de politiek. Zij zijn het aangewezen orgaan om telkens weer verduidelijking te geven over de uitvoer van klimaatrechtvaardigheid. De laatste, maar zeker niet minste randvoorwaarde draait om de lange termijn. Als burgers en ondernemers perspectief vragen, gaat dat namelijk ook over het langetermijnperspectief. Vier jaar is daarbij niet altijd lang genoeg. Hoe mooi zou het zijn als er daarom een robuuste begrotingsstrategie komt die de transitie ondersteunt, verder kijkt dan een paar jaar en die geen blokkade vormt voor versnelling? Kortom, vooruit met de geit!’
Wat wenst u te zien als u aan het einde van de vierjarige termijn terugkijkt op uw werk?
‘Dan hoop ik samen met het team terug te kijken op een periode waarin we echt alles uit de kast hebben getrokken wat betreft versnelling en verbinding. Dat burgers en ondernemers alle kansen krijgen om de energietransitie van onderop aan te sturen. En niet in de laatste plaats dat er een door anderen gedragen transitie ontstaat, een stroomversnelling doordat mensen zien wat er mogelijk is en elkaar zogezegd met het verduurzamingsvirus aansteken. Hoe meer mensen meedoen, hoe meer kansen we kunnen pakken en hoe verder we met z’n allen komen.
Tekst: Laura Timmermans
Fotografie: Herbert Wiggerman