EW11 cover 600
Oktober 2016

Warmtepomp en recirculatiebron maken school koel

school koel

Het Kentalis College in de Utrechtse wijk Hoograven, sinds vorig jaar in gebruik, is ontwikkeld in een samenwerking tussen schoolbesturen Kentalis en Auris. De school telt 135 leerlingen tussen de 12 en 20 jaar die doof of slechthorend zijn, of een taalontwikkelingsstoornis hebben. Voor deze speciale doelgroep is gekozen voor een robuust gebouw, met veel aandacht voor rust, licht en geluid. Ook de installaties zijn afgestemd op het speciaal onderwijs. Ze zijn vooral zeer energiezuinig en geluidsarm. Een warmtepomp met een recirculatiebron in de bodem zorgt voor de verwarming en koeling.

Els Schrama is sinds januari 2016 afdelingsdirecteur van Het Kentalis College Utrecht. 'Het gebouw is heel transparant en licht', vertelt ze. 'Dat is voor deze leerlingen erg belangrijk. En ook voor de leerkrachten uiteraard. Vergeleken met mijn vorige school is deze school op warme dagen zoals dit jaar in mei veel koeler en is de lucht veel frisser. Op de vorige school vielen 's zomers weleens kinderen flauw van de hitte en benauwdheid in sommige lokalen.'

Advies voor schoolbesturen
Is een recirculatiesysteem een goede oplossing voor scholen? Wouter Wienk, expert bodemenergie bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) noemt het – zeker voor nieuwe schoolgebouwen – een goede oplossing. 'Een recirculatiesysteem is een goedkopere variant bodemenergiesysteem dan een wko. Installaties met bodemenergie in combinatie met een warmtepomp zijn energiezuinig en bieden een hoog comfort. Het mooie is dat de koeling uit bodemenergiesystemen bijna gratis is. Dat is in goed geïsoleerde en kierdicht gemaakte gebouwen wel van belang. Daarnaast is het onderhoud eenvoudig omdat er geen radiatoren hoeven te worden schoongemaakt.' Een paar puntjes waar een schoolbestuur volgens hem wél rekening mee moet houden bij de keuze voor een bodemenergiesysteem zijn de inregeling, monitoring, beheer en onderhoud. 'Die zijn heel belangrijk. Kies daarom een onderhoudsbedrijf met een BRL certificaat, volgens het Wijzigingsbesluit Bodemenergiesystemen (WBBE). Een bodemenergiesysteem heeft namelijk specifiek onderhoud nodig. En houd er rekening mee dat de eigenaar volgens de EPBD-Aircoregeling de installatie elke vijf jaar moet laten keuren. Geef verder goede uitleg en instructies over het gebruik. Misschien beter nog, zet de temperatuur vast op 20 of 21 °C en zorg dat niemand aan de bedieningsknoppen kan draaien. En gebruik de buitenzonwering actief.'

Bodemenergie

Klictet was adviseur voor de klimaatinstallaties. Willem-Jan van den Berk van Klictet Advies vertelt dat zijn bureau een speciaal wko-systeem adviseerde. 'Scholen voor primair en voortgezet onderwijs zijn vaak klein, vragen relatief weinig warmte en koude en zijn juist in de hete zomermaanden gesloten. Die combinatie maakt het lastiger om een traditioneel warmte-koudeopslag (wko)-systeem in balans te krijgen. Voor verwarming en koeling kozen wij daarom voor een recirculatie bronsysteem met een warmtepomp. Een extra ketel zorgt bij piekbelasting voor de warmwatervoorziening. De koeling vindt plaats via de vloer en via het balansventilatiesysteem. Koeling kan een school goed gebruiken, want in de goed geïsoleerde scholen van tegenwoordig is de kans op oververhitting in een klaslokaal groot, zeker als er veel glas is toegepast. Vandaar deze keuze. En het systeem is tevens geschikt voor nachtventilatie.' Bijzonder aan het verwarmingssysteem is dat de warmtepomp een relatief kleine bron heeft, namelijk 9,9 m3/h. Voor een klein systeem (< 10 m3/h) gelden geen vergunningseisen, legt Van den Berk uit. 'Dat heeft als groot voordeel dat de verplichting voor een warmtebalans in de grond niet geldt. De kleine recirculatiebron is voor dit soort gebouwen daarom een goede oplossing.'

De recirculatiebron voor Het Kentalis College is volgens hem ook een gunstige investering vanwege de beperkte exploitatie- en onderhoudskosten. 'Wij hebben dit systeem ook in de Nieuwe Baarnse School toegepast (zie 3D-animatie). In beide gevallen werken de bronnen goed. Wij horen van beide scholen dat de resultaten prima zijn en dat gebruikers tevreden zijn, vooral over de temperatuur.'
De ventilatie in de school is per lokaal CO2-gestuurd, waardoor de luchtverversing dus automatisch is afgestemd op de bezetting van het lokaal. Dat maakt het gebouw comfortabel, fris, maar dus ook energiezuinig.

Duurzame installaties in het Kentalis College
• EPC = 0,7 (30 procent lager dan vereist in 2012)
• Frisse Scholen Klasse A/B
• Bodemenergiesysteem, warmtepompsysteem met open recirculatie- bron 9,9 m3/h
• Vloerverwarming en -koeling
• Centraal ventilatiesysteem met wtw en CO2-sturing
• Klimaat per lokaal regelbaar
• Energiezuinige verlichting met daglichtafhankelijke regeling
• Optimale daglichtinval, onder andere transparante puien, bovenlichten, dakramen, vides
• Extra goed akoestisch comfort, onder andere met akoestische eilandplafonds (Klasse A)

Voor beschikbare fiscale regelingen voor de aanleg van bodemenergiesystemen, zoals EIA en MIA, kijk op www.rvo.nl of bel, 088 042 42 42.

 

akoestische eilandplafondsEr is veel aandacht voor het akoestich comfort met akoestische eilandplafonds (Klasse A) in het examenlokaal.

Wennen aan de installatie

Schrama loopt tijdens het gesprek langs de wko-putten op het schoolplein en kijkt naar de dakopbouw waar alle installaties in staan en waar de schuine dakramen mooi in zijn geïntegreerd. 'Ik realiseer me nu dat je helemaal niets ziet van de installaties, maar dat je het des te meer merkt. Ik moet het daarom als directeur uitleggen. Het is belangrijk dat ik het personeel en de leerlingen uitleg geef over de installatie en instructies geef over het gebruik. De thermostaat werkt hier veel trager dan we gewend waren op de vorige scholen. In het begin werd er daarom veel aan de knoppen gedraaid. In overleg met het schoolbestuur is de temperatuur nu per lokaal vastgezet op 20 ˚C. Ik vind het ook bijzonder dat temperatuur en ventilatie op afstand regelbaar zijn.'
Voor sommige leerlingen was het wennen, geeft Schrama aan. 'Toen het regende wilden leerlingen hun natte jas op een radiator te drogen leggen. Maar radiatoren zijn hier dus niet.'

Onderhoud

De installateur die de installaties heeft aangelegd, Megens, is ook verantwoordelijk voor het onderhoud. Schrama heeft nog wel enkele aandachtspunten. 'Bijvoorbeeld over het beheer en onderhoud. Als de zon schijnt en het waait tegelijk hard, kan de zonwering niet naar beneden. Ook vraag ik me af of het op de akoestische eilandplafonds niet stoffig wordt. Het is belangrijk dat ik daarover kan overleggen met Megens die het onderhoud doet aan de installatie.'

Tekst en fotografie: Irma Thijssen, RVO.nl