Februari 2025

Fors besparen met ledverlichting in openbare ruimte

Technische infrastructuur

Het verduurzamen van de openbare verlichting in Nederland is een cruciaal onderdeel van de energietransitie. De ambitie is om in 2028 alle openbare verlichting te hebben omgezet naar energiezuinige ledlampen, maar dan moet er nog heel wat gebeuren. Nu bestaat nog niet de helft van alle openbare verlichting uit led. Als de obstakels overwonnen zijn, kunnen gemeenten met de overstap naar led tonnen CO₂ en miljoenen euro’s besparen.

Openbare verlichting speelt een belangrijke rol in het garanderen van de veiligheid op straat, voor zowel automobilisten als voetgangers. Naast het functionele aspect heeft straatverlichting ook invloed op de sfeer en de leefbaarheid van steden. Maar in veel gemeenten neemt conventionele verlichting, zoals oude gloeilampen, halogeenlampen en tl-verlichting nog een groot deel van het energiegebruik voor haar rekening. Met de transitie naar ledverlichting kan dit drastisch worden verminderd.
Volgens Michel Wijbrands, programmamanager bij Techniek Nederland, is de overstap naar ledverlichting een van de meest voor de hand liggende manieren om energie te besparen en CO₂-uitstoot te verminderen. ‘Verlichting is een snelle manier naar een groener, slimmer en welvarender Nederland’, zegt hij. ‘Door over te schakelen naar led kunnen we de energie die we besparen elders gebruiken, bijvoorbeeld voor het opladen van elektrische voertuigen, warmtepompen of airconditioners.’

Voordelen

De voordelen van ledverlichting zijn talrijk. Ten eerste gebruiken ledlampen veel minder energie dan conventionele verlichting. In sommige gevallen kan de besparing oplopen tot wel 80 procent, vooral wanneer leds worden gecombineerd met slimme technologieën zoals sensoren die de verlichting automatisch aanpassen op basis van de aanwezigheid van mensen of voertuigen.
Een ander voordeel is de lange levensduur van ledlampen. Deze kunnen in principe tientallen jaren mee zonder vervanging of veel onderhoud. Bovendien is ledverlichting minder belastend voor het milieu. Conventionele lampen, zoals kwiklampen en fluorescentielampen, bevatten schadelijke stoffen die moeilijk te recyclen zijn en een negatieve impact hebben op de natuur. Ledlampen bevatten geen giftige stoffen en zijn volledig recyclebaar, waardoor ze een duurzamere keuze zijn.

Slimme oplossingen

Een van de interessantste ontwikkelingen op het gebied van ledverlichting is de integratie van slimme technologieën. Door het installeren van sensoren en netwerksystemen kunnen gemeenten hun openbare verlichting veel efficiënter beheren. Wijbrands benadrukt: ‘Slimme led-systemen bieden de mogelijkheid om verlichting op afstand te monitoren en aan te passen, waardoor het energiegebruik verder kan worden verminderd zonder in te leveren op veiligheid of comfort.’ Deze slimme systemen kunnen bijvoorbeeld de verlichting dimmen op momenten dat er weinig verkeer is of fel laten oplichten bij calamiteiten, zoals een ongeval of een noodsituatie.
Slimme ledverlichting kan ook bijdragen aan het verbeteren van de verkeersveiligheid door sensoren te koppelen aan verkeerssystemen. Wanneer voetgangers een druk kruispunt naderen, kan de verlichting automatisch worden aangepast om hen beter zichtbaar te maken voor automobilisten. Dit soort aanpassingen, die vrijwel onzichtbaar plaatsvinden, dragen bij aan een veiligere en leefbaardere stad.
Daarnaast kan slimme ledverlichting helpen bij het verminderen van lichtvervuiling, een veelvoorkomend probleem in stedelijke gebieden. Traditionele verlichting straalt vaak onnodig veel licht uit, wat niet alleen energieverspilling is, maar ook de nachtelijke hemel en dieren verstoort. Leds kunnen nauwkeuriger worden afgesteld om alleen daar te schijnen waar het nodig is, waardoor de impact op het milieu wordt geminimaliseerd.

Besparing met led kan oplopen tot wel 80 procent

Uitdagingen

Hoewel de voordelen van ledverlichting evident zijn, zijn er ook enkele flinke uitdagingen die de overstap naar deze technologie vertragen. Een van de grootste obstakels is de kostenpost voor gemeenten. Het installeren van led-systemen vereist nu eenmaal een investering, terwijl veel gemeenten met beperkte budgetten kampen. Wijbrands erkent dit probleem: ‘Gemeenten hebben vaak niet de financiële middelen om grote vervangingsprojecten in één keer uit te voeren. Daarom pleiten wij voor het spreiden van de investeringen over meerdere jaren en het ontwikkelen van een landelijke inkoopkalender. Laten we bovendien de vervanging niet te lang uitstellen, anders krijgen we straks te maken met een aanzienlijk golf aan werk en komen we mensen tekort om alles op tijd voor elkaar te krijgen.’ Door de vervanging over tijd te plannen, kunnen gemeenten niet alleen kosten spreiden, maar dus ook beter inspelen op de capaciteiten van de installatiebranche.
Een andere uitdaging is het vervangen van bestaande lantaarnpalen die nog in goede staat zijn. Hoewel het duurzaam lijkt om oudere lichtmasten te behouden, kan het op de lange termijn juist efficiënter zijn om volledig over te stappen op led. ‘Het is niet altijd duurzaam om iets wat nog werkt direct te vervangen’, legt Wijbrands uit, ‘maar we moeten de totale operationele kosten op lange termijn in overweging nemen. Leds vergen immers minder onderhoud en de energie- en onderhoudsbesparingen compenseren uiteindelijk de initiële investering.’

Tempo

Rijkswaterstaat speelt een grote rol in de transitie naar ledverlichting op snelwegen en in overheidsgebouwen. Helaas verloopt deze transitie volgens Wijbrands niet snel genoeg. ‘Volgens de huidige plannen zal slechts 70 procent van de verlichting langs rijkswegen in 2028 zijn vervangen door led. Dat is simpelweg niet voldoende om de klimaatdoelen te halen.’ Techniek Nederland, de Nederlandse Licht Associatie (NLA) en andere belangengroepen hebben de overheid daarom aangespoord om de vervangingsprocessen te versnellen.
Daarnaast kunnen gemeenten en provincies inspiratie halen bij steden als Eindhoven, Rotterdam en Utrecht, waar ledverlichting al volop wordt toegepast. Deze steden hebben niet alleen gekozen voor leds vanwege de energiebesparing, maar ook om hun steden slimmer en leefbaarder te maken (zie kader).

Versnellen

Er zijn verschillende manieren waarop Nederland de overstap naar ledverlichting kan versnellen. Ten eerste is het belangrijk om bureaucratische processen te stroomlijnen. Veel gemeenten en overheidsinstellingen lopen vertraging op door complexe aanbestedingsprocedures en interne besluitvorming. Volgens Wijbrands kan dit proces worden versneld door duidelijkere richtlijnen op te stellen en gemeenten te ondersteunen bij het maken van de overstap naar led.

Niet alleen energiegebruik drastich lager, ook bijdrage betere leefomgeving

Daarnaast is financiering een belangrijk punt. Veel gemeenten hebben niet de middelen om de initiële investering te doen die nodig is voor de transitie. Hiervoor zijn verschillende oplossingen beschikbaar, zoals het leasen van ledverlichtingssystemen of het gebruik van subsidies van de Rijksoverheid en de Europese Unie. Ook kan de Bank Nederlandse Gemeenten uitkomst bieden door goedkope leningen te verstrekken voor duurzame projecten. ‘Met een goed onderbouwde business case kan de energiebesparing die led oplevert vaak al binnen een paar jaar de investering terugverdienen’, vertelt Wijbrands.
De toekomst van openbare verlichting in Nederland ligt in slimme en duurzame led-oplossingen. Niet alleen kan dit het energiegebruik drastisch verlagen, maar het kan ook bijdragen aan een betere leefomgeving. Smart cities, zoals Rotterdam en Eindhoven, laten zien dat het mogelijk is om met behulp van slimme led-technologie niet alleen energie te besparen, maar ook steden veiliger en leefbaarder te maken.
De uitdaging ligt nu bij de gemeenten, provincies en het Rijk om dit voorbeeld te volgen. Met de juiste planning, financiering en beleidsmatige ondersteuning kan Nederland de doelstelling van 2028 halen en een wereldwijde leider worden op het gebied van duurzame verlichting, meent Wijbrands. En één ding is zeker: met led kan het.

Het besparingspotentieel

In de op gemeenten en provincies gerichte whitepaper ‘Met Led kan het’ worden veel interessante gegevens vermeld. Deze cijfers die het besparingspotentieel aangeven van een overstap op ledverlichting springen er echter toch wel uit:
• Besparing bij gemeentelijke gebouwen: 59.772 ton CO₂ en 23 miljoen euro
• Rond kantoren: 165.490 ton CO₂ en 123 miljoen euro
• Als het gaat om straten en wegen: 435.040 ton CO₂ en 167 miljoen euro
De white paper is opgesteld door de Nederlandse Licht Associatie (NLA).

Inspiratie

• In Rotterdam is de openbare verlichting in veel wijken al omgezet naar slimme ledlampen. De stad maakt gebruik van systemen waarbij de verlichting automatisch wordt gedimd op basis van de verkeersdrukte en het tijdstip. Dit heeft geleid tot een jaarlijkse energiebesparing van enkele miljoenen euro’s.
• Utrecht heeft een groot deel van haar openbare verlichting vervangen door ledlampen, wat heeft geresulteerd in een energiebesparing van 57 procent ten opzichte van de oude gasontladingslampen. Daarnaast worden sensoren gebruikt om de verlichting te beheren, waardoor deze automatisch feller brandt wanneer het druk is op straat.
• Eindhoven is een pionier op het gebied van smart cities en heeft haar straatverlichting geïntegreerd in een netwerk van slimme infrastructuur. Ledlampen met sensoren communiceren met andere systemen in de stad om real-time informatie te geven over het energiegebruik en de verkeersstroom. Dit verhoogt niet alleen de energie-efficiëntie, maar draagt ook bij aan de veiligheid in de stad.

Tekst: Robbert Hoeffnagel
Fotografie: iStock, Prolumia, Schréder

Lees meer artikelen in het dossier Verlichting

Fors besparen met ­ledverlichting in ­openbare ruimte